Πάνω από τον κάμπο της Υπαπαντής, έξω και βορειοδυτικά του Ληξουρίου, εκεί που αρχίζουν τα υψώματα και οι λόφοι στο κέντρο της Παλικής, σε καλλιθέατη ράχη, βρισκόταν από παλιά το χωριό Δελλαπορτάτα. Οδηγεί κανείς τα βήματά του από παράκαμψη της οδικής αρτηρίας της Ανωγής έπειτα από το ύψωμα των Ορόγγων, και από τον μύλο του Λατσή προς τον κάμπο της Υπαπαντής ή του Βαρέως βγάζει ο δρόμος στην πίσω μεριά του χωριού.
Γύρω από το χωριό υπάρχουν γνωστές τοποθεσίες που στεφανώνουν συνοριακά τον μικρόν οικισμό: ο Λόγγος εκεί που βρίσκονται τα Γερουλανέικα και λίγο πιο κάτω τα χωράφια του Κολονέλου (Νικόλα Παρίση). Προς τα ανατολικά τα χωράφια του Τζατζαμίνη (Γεράσιμου Χαριτάτου) και πιο κυκλικά το ύψωμα στον Άγιο Γεώργιο με το ερειπωμένο εκκλησάκι του μακαρίτη οφθαλμίατρου Νικόλα Δελλαπόρτα. Γυρίζοντας ανατολικά και αρχής γενομένης προς τα νότια υπάρχουν τα τοπωνύμια Κλείσματα, Αρβανιτοχώρι, η Αγία Ελεούσα με την ιαματική πηγή της (Ιδιοκτησία του Φώτη Γερασίμου Γραικούση) και ανεβαίνοντας το ύψωμα οι Ορόγγοι, ενώ προς τα δυτικά υπάρχουν τα Κλαδάτα.
Κατά το ανέβασμα στο χωριό τα σπίτια που έχουν ξαναφτιαχθεί τα συναντάς πλάι στο δρόμο και ανάμεσά τους βρίσκονται ερείπια από άλλα που δεν ξαναφτιάχθηκαν. Το 1943 οι Γερμανοί Κατακτητές μαζί με ντόπιους δωσίλογους έκαψαν κάποια σπίτια στο χωριό, σπίτι του Φώτη Γραικούση και το σπίτι του Γεράσιμου Μουρελάτου (Κάμπαλου), όπου και έκαψαν ζωντανή τη Μαλαματένια Μουρελάτου, (μητέρα του Γεράσιμου), για να εκδικηθούν τον αγώνα που έκαναν μερικοί από τους κατοίκους για λευτεριά βασιζόμενοι στην αριστερή ιδεολογία τους.
Σήμερα αυτό το χωριό -όπως και άλλα- έχει ερημώσει. Η εικόνα θλίβει. Οι ελάχιστοι που έχουν απομείνει αντιστέκονται στη φθορά της μνήμης και της αδιαφορίας. Πριν το σεισμό ο οικισμός απαριθμούσε γύρω στα 80-90 άτομα, ενώ σήμερα οι κάτοικοί του είναι μετρημένοι στα δάχτυλα.
Η παλιά παράδοση λέει …για το χωριό
Η παράδοση που ακολουθεί και διατηρείται έως τις ημέρες μας, αναφέρεται στο πώς κτίστηκε το χωριό και πως πήρε το όνομά του. Θεώρησα φρόνιμο να μη δημοσιεύσω τη δική μου καταγραφή, που είναι και πρόσφατη, αλλά αυτή του Σπύρου Σκηνιωτάτου, αξιόλογου τέκνου του χωριού που μας άφησε πνευματική κληρονομιά το ποικίλο έργο του. Η Παράδοση ή «το ιστορικό του χωριού» δημοσιεύτηκε από τον Σπύρο Σκηνιωτάτο στο Παγκεφαλληνιακόν Ημερολόγιον, του 1939 που εξέδιδε στο Αργοστόλι ο παραπάνω αναφερόμενος δημιουργός, με τίτλο ΤΑ ΔΕΛΛΑΠΟΡΤΑΤΑ, σελίδες143- 146.
«Η παράδοσις φέρει το αρχαίο χωριό Δελλαπορτάτα τοποθετημένο μεταξύ Καμιναράτων και Δεματορών προς την συνοικίαν Ρουχωτέικα και είχε κατοίκους αρκετούς και παλληκαράδες καταγομένους από την Ιταλία ή και από την Γαλλία κατά την γνώμην άλλων και ότι Δελλαπόρτας θα πη άνθρωπος της πόρτας ή θυρωρός ή πυλωρός, επειδή εμισθοδοτούντο και εφρούρουν τας πύλας των Κάστρων. Στην τοποθεσία τού προ τριών ή τεσσάρων αιώνων χωριού, τώρα είναι σταφιδάμπελοι και ονομάζεται «Στα Δελλαπορτάτα», υπάρχουσι δε μέχρι σήμερον και θεμέλια σπιτιών και μικροευρήματα οι καλλιεργηταί των κτημάτων πολλάκις ανευρίσκουσι. Εκεί ήταν και μια βρύση χρησιμοποιουμένη και από το χωριό Δελλαπορτάτα και από τα γειτονικά χωριά επειδή είχε διαυγέστατο και κρύο νερό πόσιμο. Στο μεγαλοχώρι Σκηνιάς υπήρχον τότε οι Λοβέρδοι, μεγάλη και πολυάριθμος οικογένεια και κατά συνέπειαν είχαν πολλά και νόστιμα κορίτσια , όχι βέβαια σαν της εποχής μας με κομμένα μαλλιά, με κοντά φουστάνια , με νύχια και μούτρα σαν κινέζικα αγγεία, αλλά νοικοκυροκόριτσα και σεσταρισμένα. Τα κορίτσια εκείνα μαζί με τις άλλες εργασίες τους είχαν την υποχρέωσι να πηγαίνουν με τις στάμνες στο κεφάλι τους στη βρύση στα Δελλαπορτάτα κάθε μέρα για πόσιμο νερό. Η νεολαία των Δελλαπορτάτων επήρε μυρωδιά σαν λαγωνικό και επήγαιναν και εξαπλώνονταν κατά γης και από τα δυο μέρη του στενού δρόμου, που θα περνούσαν τα κορίτσια των Λοβέρδων και ετέντωναν τα ποδάρια τους, για να μπερδεύωνται τα διερχόμενα κοριτσοπόδαρα και να γίνεται τοιουτοτρόπως κάποιος ντόρος μεταξύ των νέων και των κοριτσιών. Αλλά ήταν άπρεπος και ανωφελής ο κακοήθης αυτός ντόρος με φοβεράς συνεπείας.
Τα κορίτσια το είπαν στους γονείς τους και καθημερινώς διεμαρτύροντο δια τας ενοχλήσεις ταύτας. Οι Λοβέρδοι εκάμανε μυστικοσυμβούλιο και ευρέθησαν όλοι σύμφωνοι ότι δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν κατά των πολυαριθμοτέρων και παλληκαράδων Δελλαπορτάδων και συνεπώς πρέπει δι’ απάτης να εκτελέσουν το σκοπό τους και προς τούτο λέγουν στα κορίτσια τους να μη μιλούν καθόλου και να μη δίδουν απολύτως σημασίαν στα πειράγματα των Δελλαπορτάδων, αλλά τουναντίον μάλιστα να φαίνωνται ότι ευχαριστούνται και ερωτοτροπούν με τους νέους εκείνους. Οι δε Λοβέρδοι όλοι γενικώς εκαμώθηκαν πως δεν έμαθαν από τα κορίτσια τους τίποτε και, σαν αλεπούδες πονηροί, έτρεχον να συναντώνται και να συναναστρέφονται και να σχετίζωνται με τους Δελλαπορτάδες και να υποκρίνωνται ότι είναι ειλικρινείς φίλοι αυτών. Επλησίαζεν η ημέρα το Πάσχα και οι φοβεροί Λοβέρδοι είχον καταστρώσει το σχέδιον της εξοντώσεως των Δελλαπορτάδων.
Τρέχουν οι γεροντότεροι και συναντούν τους Δελλαπορτάδες, τους γλυκοχαιρετούν με ωραία κομπλιμάν, καθώς κάνει και κάθε απατεών και άθλιος άνθρωπος και τους προσκαλούν να πάνε όλοι το απόγευμα της Λαμπρής στο Σχοινιά να κάμουν μαζί την Ανάστασι στη μεγάλη τους εκκλησιά και μάλιστα να πάρουν όλοι μικροί μεγάλοι και τα ντουφέκια τους και τα τρομπόνια τους, για να ρίξουν κατά το σύνηθες πυροβολισμούς (άσφαιρους εννοείται) για την αγάπη του Χριστού. Το στρατήγημα επέτυχε. Οι Δελλαπορτάδες όλοι μικροί, μεγάλοι, άνδρες και γυναίκες, επήγαν στο Σχοινιά να κάμουν ανάστασι μαζί με τους άσπονδους φίλους των Λοβέρδους έχοντας και τα όπλα τους και μπαρούτι μόνον για να πυροβολούν στον αέρα. Οι Λοβέρδοι τους υποδέχτηκαν με ανοικτές αγκάλες, με γέλοια, με χαρές, με φιλοφρονήσεις, τους παρεχώρησαν όλα τα στασίδια της εκκλησιάς λέγοντες «Άρχοντες Δελλαπορτάδες είνε για μας μεγάλη χαρά και τιμή μας να σας περιποιηθούμε, καθώς και πρέπει στην ευγενία σας» και πολλά άλλα του λεξικού της δολιότητος. Οι Δελλαπορτάδες ανύποπτοι εδέχοντο όλα ταύτα και από το καμάρι τους εκορδωνόντανε, σαν μερικούς νεοπλούτους ή και γαλοκληρονόμους της σημερινής εποχής. Όταν έφτασεν η ώρα της Α γ ά π η ς εβγήκαν έξω εις το μεγάλο προαύλιον της εκκλησίας , προπορευομένου του παππά με ανά χείρας το ιερόν ευαγγέλιον ψάλλοντες όλοι το «Χριστός ανέστη».
Οι Λοβέρδοι παρετάχθησαν όλοι από την αριστεράν πλευράν παρατάξαντες όλους τους Δελλαπορτάδες στα δεξιά των, τιμής ένεκεν. Τα πάντα ήσαν έτοιμα. Οι Δελλαπορτάδες, ως ανύποπτοι, είχαν γεμίσει τα όπλα τους με μπαρούτι μόνον, ενώ οι Λοβέρδοι τα είχαν γεμίσει με τα βόλια του θανάτου. Θέλοντες όμως να είναι εν πλήρη ασφαλεία, σπεύδουν, με την χαρακτηριστική γλυκειά γλώσσα του κάθε ψεύτη και απατεώνος και όλοι με ένα στόμα να λέγουν: «Άρχοντες Δελλαπορτάδες, εκτός του ότι είσθε μέσα στο χωριό μας και έχουμε υποχρέωσι και καθήκον, αλλά και σαν Άρχοντες που είσθε σας αρμόζουν τα πρωτεία και στη γιορτή ακόμη αυτή που κάνουμε μαζύ και πρέπει πρώτοι να αρχίσετε τα σμπάρα της χαράς μας». Οι Δελλαπορτάδες εξεκένωσαν τότε τα άσφαιρα όπλα των στον αέρα, οι δε Λοβέρδοι αστραπιαίως στρέψαντες τα όπλα των επυροβόλουν κατάστηθα αυτούς. Ελάχιστοι απέμειναν ζωντανοί και καταπληγωμένοι διασωθέντες κατά της φυγής. Εξ αυτών των οπωσδήποτε διασωθέντων Δελλαπορτάδων επήγαν στη θέσι που είνε σήμερον το χωριό μου μερικοί και έστησαν καρτέρι, διότι εκείθεν ήταν το μονοπάτι, που οι Σχοινιώτες μετέβαιναν στο Ληξούρι, και εφόνευον κάθε Λοβέρδον, που περνούσε από εκεί και έτσι οι Λοβέρδοι άλλαξαν μονοπάτι και επήγαιναν στο Ληξούρι από το μονοπάτι Κοντογεννάδος, Βουτσινίχας, που σήμερον είναι ο δημόσιος δρόμος όλης της Ανωγής. Οι δε Δελλαπορτάδες εγκαταλείψαντες πλέον το πραγματικό τους χωριό διεσκορπίστησαν στην Σάμη, Κουβαλάτα, Πύλαρο (Μακριώτικα), Αγκώνα, Αργοστόλιον, Ληξούριον, Ιθάκη και Λευκάδα.
Στο σημερινό χωριό μου ουδεμία οικογένεια Δελλαπόρτα υπάρχει και ουδείς των κατοικούντων φέρει το επώνυμον Δελλαπόρτας.
Σπύρος Σκηνιωτάτος
Παρόμοια Ιστορία υπάρχει και για την καταστροφή και άλλων χωριών της Παλικής με εμπλεκόμενα χωριά τα Χαυδάτα και τα Ειρηνικά (Ερνικάτα), τα Πολυκαλάτα και τους Σουλλάρους. Είναι δε ιστορικά τεκμηριωμένο ότι εκείνα τα χρόνια συνέβαιναν τέτοια γεγονότα.
Στην περίπτωση της ιστορίας που αφορά στα Δελλαπορτάτα υπάρχει γι’ αυτό το γεγονός σημαντική αναφορά και στα «Σύμμικτα» του ιστοριοδίφη Ηλία Τσιτσέλη (Βλ. Τόμος Α’ σ.σ. 91-92):
«…οι Δελλαπόρται ήσαν εγκατεστημένοι εν Πάλη μεταβαλόντες και δόγμα. Δαλλαπόρται ήσαν και εν Σκοινέα της Ανωγής, περί ων σώζεται παράδοσις ότι μεσούντος του ιζ΄ αιώνος , υποπεσόντες εις την δυσμένειαν απλήστου και σκαιού γαιοκτήμονος του Αντωνίου Λοβέρδου, εξωντώθησαν υπό των μισθοφόρων τούτου, πυροβοληθέντες ενσφαίρως κατά την λιτανείαν της Αναστάσεως, τίνων δ’ εκ των τότε σωθέντων μετώκησαν οι μεν εις το πλησίον λόφον όπου τανύν το μικρόν χωρίον Δαλλαπορτάτα, και άλλοι εις Ληξούριον και Πύλαρον. Την παράδοσιν βεβαιοί και η μνησθείσα ανέκδοτος σάτυρα του 1680».
Για το γεγονός της καταστροφής των Δελλαπορτάδων ο Τσιτσέλης αναφέρει ότι υπήρχε και στιχουργική σάτιρα που σχολίαζε και διακωμωδούσε το συμβάν και που μάλιστα κάηκαν τα σπίτια των Δελλαπορτάδων και η τοποθεσία του ερειπωμένου χωριού έως και σήμερα ονομάζεται «Καψιά»:
…Scacciaudo I Dallaporta da Schinea
perche alcun di loro nou volea
seguirlo colle armi nel malfare
e finalmente feceli amazzare
ΙΕΡΟΙ ΝΑΟΙ ΣΤΑ ΔΕΛΛΑΠΟΡΤΑΤΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΓΥΡΩ ΠΕΡΙΟΧΗ
- Ιερός Ναός Γεννήσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου (Παναγία η Δελλαπόρτισσα ή Δελλαπορτίτισσα)
Κτίστηκε στο μέσον του 17ου αιώνα από την οικογένεια Δελλαπόρτα όταν κυνηγήθηκε και εδιώχθη από τους Λουβέρδους από τον Σκοινέα. Ο ναός σήμερα βρίσκεται στο ανατολικό μέρος του χωριού και μάλιστα επισκευάσθηκε μετά τους σεισμούς του 1953. Μια ενεπίγραφη μικρή πλάκα πάνω από την εξωτερική πύλη του ναού μάς ενημερώνει πως το ιερό κτίσμα έτυχε της βοήθειας και μέριμνας των Ιωάννη Μαρίνου Γερουλάνου, του ευεργέτη Ευάγγελου Μπασιά και του Βαλλιανείου Κληροδοτήματος.
Εορτάζει στις 8 του Σεπτεμβρίου όπου γίνεται ιερά πανήγυρις με κατάνυξη και ολονυκτία. Σημαντική βοήθεια πρόσφερε παλιός εφημέριος του ναού π. Χαράλαμπου Μαρκέτου και το εκλιπών ζεύγος Φωτίου (Επίτροπος) και Σταμούλας Γραικούση, όπως και ο Γεράσιμος Σαράντη Αντωνάτος που διατήρησαν το πανηγύρι αμείωτο και ευλαβικό. Πέρα από πολλούς Παλικησιάνους προσκυνητές και από Δελλαπορτάδες που έρχονται απ’ όπου κι αν κατοικούν, για πολλά χρόνια κοσμούσε με την παρουσία του την εορτή και το ζεύγος Γεώργιου Ι. Γερουλάνου με τη σύζυγό του Ιωάννα που φρόντιζαν με περισσή αγάπη και με οικονομική φροντίδα το ναό.
Το πανηγύρι στα Δελλαπορτάτα είναι ονομαστό από παλιά για το Λουλούδι της Παναγίας που υπάρχει και φυλάσσεται στο ναό αυτόν. Πρόκειται για «ξυλόβλαστο λουλούδι, ή λουλούδι της ερήμου», το οποίο ανοίγει και «απλώνει» ή ξετυλίγει τα μαζεμένα του κλαδιά κατά τη διάρκεια των ακολουθιών της Ιεράς Πανήγυρις της Παναγίας. Όταν τελειώσει η γιορτή της Παναγιάς αυτό φυλάσσεται προσεκτικά σε κατάλληλη γυάλα, αφού ήδη από μόνο του αρχίζει να κλείνει ή να μαζεύει όπως λένε. Θεωρείται ένα θαύμα που επιτελείται από την πίστη των προσευχομένων και λειτουργηθέντων στο Γενέσιον της Θεοτόκου. Το Λουλούδι αυτό το έφερε πριν πολλά χρόνια η Ελένη Δελλαπόρτα από τα Ιεροσόλυμα.
Επίσης, στον Ιερό αυτόν Ναό εορτάζει και ο Άγιος Νικόλαος του Μαγιού ή ο Μαγιάτικος Άγιος Νικόλαος στις 10 του Μαΐου. Την εορτή αυτή ξεκίνησε ο παλιός εφημέριος του Ναού, Χαράλαμπος Μαρκέτος, ο οποίος με δική του προσπάθεια και μέριμνα φρόντισε να συντηρηθεί η παλιά εικόνα του Αγίου Νικολάου και να πραγματοποιείται το πανηγύρι. Η εικόνα αυτή βρισκόταν στην παλιά εκκλησία του Αγίου Νικολάου και αργότερα μεταφέρθηκε στο ναό της Παναγίας. Εικονίζει τον Άγιο Νικόλαο στο κέντρο και τριγύρω υπάρχουν μικρογραφίες από τη ζωή και τα θαύματα του αγίου αυτού. Η εικόνα σήμερα φυλάσσεται σε ξυλόγλυπτο θρόνο, προσφοράς του Γεωργίου Ιωάννη Γερουλάνου.
Στις σε κάποιο χώρο της εκκλησίας το 2007 άρχισε η κατασκευή μικρού οικήματος- κελιού για τις ανάγκες του ναού, με την οικονομική στήριξη του Γεωργίου Ι. Γερουλάνου και της Μαργαρίτας Πόγγη-Σκοτσιμάρα. Το κελί εγκαινιάστηκε το 2008.
Πριν τους σεισμούς του 2014 από προσπάθειες του ιερέα και των επιτρόπων, ο ναός έχει αρχίσει να διακοσμείται με σημαντικές αγιογραφίες στους τοίχους του κυρίου μέρους , από έργα του ζεύγους Πυλαρινού.
Στον αγώνα για τη «διατήρηση και τη λειτουργία» του ναού της Παναγίας, εκτός από τον ιερέα Μαρκέτο Χαράλαμπο για το χρονικό διάστημα που ήταν εφημέριος στο ναό, και τους παλιούς επιτρόπους Φώτιο Γραικούση και Γεράσιμο Σαράντη Αντωνάτο, σημαντική ήταν η παρουσία και η προσφορά της συζύγου του Φ. Γραικούση, της Σταμούλας, που αγωνιζόταν καθημερινά για το ναό και τη σωστή λειτουργία του.
Στην οικία δε του Φώτη Γραικούση έπειτα από τη Θεία Λειτουργία της ιεράς πανήγυρις στρωνόταν το τραπέζι για τους ιεροψάλτες, τον ιερέα και τους φιλοξενούμενους του χωριού.
Είναι αλήθεια πως τόσο οι Δελλαπορτάδες όσο και ο σημερινός εφημέριος Χαράλαμπος Μαρκέτος έδωσαν ένα ξαναζωντάνεμα θρησκευτικό και κοινωνικό στην ιερά πανήγυρη του χωριού. Φυσικά η παρουσία, η αγάπη και το ενδιαφέρον που εκδήλωνε ποικιλοτρόπως, το ζεύγους Γεωργίου και Ιωάννας Γερουλάνου, στήριζαν όλες αυτές τις προσπάθειες της παράδοσής μας.
Κατά την περίοδο των σεισμών του 2014, όπου επλήγησαν οι εκκλησίες της Παλικής, μέσα σ’ αυτές και η εκκλησιάς της Παναγίας της Δελλαπορτίτισσας, έπαθε μεγάλες ρηγματώσεις και ζημιές. Με την αμέριστη φροντίδα του εφημερίου του ναού π. Νικόλαου Θεοφιλάτου και των επιτρόπων: Σπύρου Σαράντη Αντωνάτου και Σταματούλας Μαρκάτου αποκατεστάθη πλήρως εσωτερικώς και εξωτερικώς και έγινε λειτουργική για τις ανάγκες των πιστών. Επίσης, η βοήθεια που προσέφεραν οι χωριανοί Δελλαπορτάδες όπου γης, αλλά και άλλοι φίλοι του χωριού ήταν μεγάλη και στάθηκε πολύτιμη αρωγή για την αποκατάσταση του ιερού κτίσματος του ναού. Πέρα από τους επιτρόπους και τον εφημέριο του ναού, π. Νικόλαο Θεοφιλάτο που αγογγύστως φροντίζουν το κάθε τι που είναι απαραίτητο, τη παρουσία της και τη βοήθειά της δίνει απλόχερα η Φιλένη Αντωνάτου, σύζυγος του Σπύρου Σαράντη Αντωνάτου.
- Ιερός Ναός Υπεραγίας Θεοτόκου Ζωοδόχου Πηγής (Αγίας Ελεούσας)
Ανατολικά από το χωριό Δελλαπορτάτα και στη θέση Λαγκάδι μέσα στη ρεματιά υπήρχε η εκκλησία της Αγίας Ελεούσας. Αναφέρεται ως πρώτη μαρτυρία η ύπαρξή της σε νοταριακή πράξη το 1647. Ανήκε στην οικογένεια Μαρκόπουλου και αργότερα στην οικογένεια Κατσαΐτη. Προσεισμικά ο ναός είχε ένα μικρό οίκημα που χρησιμοποιείτο ως κελί. Σήμερα ανήκει όλη αυτή η περιοχή μαζί με την ιαματική πηγή που υπάρχει ακόμη εκεί στον Φώτη Γερασίμου Γραικούση.
Η ιαματική πηγή απασχόλησε μελετητές και ερευνητές για τις θεραπευτικές ιδιότητες που έχει το θειούχο νερό της.
- Ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου
Ο ναός αυτός υπήρχε στο χωριό στα Δελλαπορτάτα από τον 17ο αιώνα. ανήκε στις οικογένειες Αβλίχου και Μαρκοπούλου και αργότερα στις οικογένειες Τυπάλδου και Μαρκοπούλου. Ο ναός καταστράφηκε από τους σεισμούς του 1867 και τα ερείπιά του βρίσκονται ακόμη απέναντι από τη διασταύρωση των οδών Δελλαπορτάτα και Μονάμπελες.
- Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννου Προδρόμου στο Χόχλιο
Ο ναός αυτός αναφέρεται από το 1766 και ήταν ιδιόκτητος της οικογένειας Δελλαπόρτα (Κλάδος Δαρείου).
- Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου στις Αμμουδαρές
Τα ερείπια του, από την φωτιά που τον κατέστρεψε πριν λίγα χρόνια βρίσκονται ακόμη σήμερα στο δρόμο που ανεβαίνει στο χωριό από τον κάμπο της Υπαπαντής στα Βαριά. Αναφέρεται από το 1690 και από το 1824 ανήκε στην οικογένεια Κατσαΐτη και πολύ αργότερα στην οικογένεια Δελλαπόρτα.
- Για το ιστορικό των Ναών μέσα από παλιές νοταριακές πράξεις υπάρχουν αρκετές πληροφορίες στο έργο «Αρχειακή Έρευνα»-Οι Ιεροί Ναοί του Ληξουρίου και τριάντα δυο χωριών της Επαρχίας Πάλλης Κεφαλονιάς- Ληξούρι 2003, του Πολιτικού Υπομηχανικού Κώστα Μονοκρούσου.
- Βλέπε «Αρχειακή Έρευνα» Ληξούρι 2003, του Κώστα Μονοκρούσου.