Τση Κεφαλονιάς μας …ο Ιούνιος

Eφτασε και ο Ιούνιος, ο έκτος μήνας του χρόνου και ο πρώτος του καλοκαιριού.

Βέβαια μέσα στο αρχαίο Ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν τέταρτος μήνας με 29 ημέρες, πέρασεστο Ιουλιανόημερολόγιο ως έκτος μήνας με 30 ημέρες, όπουέτσι διατηρείταικαι σήμεραμετά τη γρηγοριανή μεταρρύθμισητου.

Κατά την ρωμαϊκήπαράδοση, ο Ρωμύλος τον ονόμασε Junius, αφιερώνοντας τον ταυτόχρονα στη θεά Ήρα (Juno).

Ο Ιούνιος λέγεται και Θεριστής, γιατί είναι ο μήνας του θερισμού σ’ όλη την Ελλάδα Ο λαός του έχει δώσει πολλά ονόματακαι τον εκτιμά πολύ,λόγω που, για την γεωργία είναι σημαντικός, επειδή μετά τον θερισμό «ελευθερώνεται η γη για νέα σοδειά».

Ακολουθεί μια μικρή «περιδιάβαση»για τις γιορτέςκαι τα λαογραφικάχαρακτηριστικά του Ιουνίου, μέσα από τις κεφαλονίτικες παροιμίες.( Δημ. Σ. Λουκάτου, Κεφαλονίτικα γνωμικά, Αθήνα 1952).

«Μάης –μαΐτσηςμαγιανός

και θεριστήςθεριστινός» Έρισσος

Ο καθηγητής –λαογράφος, Δημήτριος Λουκάτος, μας λέει πως, η παραπάνω παροιμία από την Έρισσο έχει φτιαχτές λέξειςγια να μας πει, πως ο Μάης έχει ομορφιές και μάγια, μα ύστεραέρχεται ο Ιούνιος (θεριστής), πουμας θερίζει από την πείνα. Εννοεί πως η νέα σοδειά δεν έγινε ακόμα.

Την ίδια σκέψη για τον Ιούνιο έχουν καιστηνΠύλαρο λέγοντας την παροιμία

διαφορετικά.

«Ο Μάης έχει τ’ όνομα

κι ο Θεριστήςτην πείνα»

Στην περιοχή των Πρόννωνλένε την παρακάτωπαροιμία που βεβαιώνει την πράξη του θερισμού.

«Απ’ αρχής του Θεριστή

του δρεπανιού μας η γιορτή»

Ο Ιούνιος έχει αρκετές «μικρογιορτές» όπως : του « Βαρθολομαίου και Βαρνάβα» τις 11 του μηνός, μέρα που πολλοί δεν δουλεύουν, ιδιαίτερα στα αμπέλια, γιατί το έχουν για κακό. Του όσιου Ονουφρίου, στις 12 του μηνός αυτού, στις 14 του Αγίου Ελισαίου, μέρα που δεν δουλεύουν οι γεωργοί με τα ζώα, γιατί ο άγιος αυτός θέλει το σεβασμό του, αλλιώς τα ζωντανά τα πιάνει λύσσα, μαςλέει ο λαός. Τις 15 και 16 του μηνός αντίστοιχα εορτάζουν ο προφήτης Άμως και ο άγιος Τύχωνος, ο τελευταίοςείναι ο άγιος της τύχης.

Τον μήνα αυτόν έχουμε και το γενέθλιο του Άγιου Ιωάννητου Προδρόμουτις 24 καιέχει ταυτιστεί η λατρεία του με το άναμμα της φωτιάς και άλλα μαντικά έθιμαπου έχουναρχαιοελληνική καταβολή, που γίνονται την παραμονή της ημέρα αυτή. Είναι ηγνωστή γιορτή του Αγίου Ιωάννου του Λαμπαδάρηκαι, που ο λαός μας από τόπο σε τόπο του έχει δώσει πολλά ονόματα καιθεραπευτικές ιδιότητες.

Ο λαός έχει περάσει μέσα στις παροιμίες του όλη τη σοφία και την πείρα των αιώνων και έτσι οι παροιμίεςλειτουργούν ως άγραφοι νόμοι που οδηγούν, διδάσκουν και συνετίζουν. Βέβαια, τώρα που τις εργασίες στο χωράφι δεν τις κάνουν τα χέρια, όπως και τονθερισμό του Ιουνίου, η παροιμία πρακτικά φαίνεται να μην ισχύει. Είναι όμως αξίωμα που δε χάνεται ούτε μηδενίζεται και, σε κάθε περίσταση μπορεί να χρησιμοποιηθεί μέσα στο λόγο και στη ζωή.

Γύρω από το θέρο και το θέρισμα οι παλιές παροιμίες στην Κεφαλονιά μας λένε:

«Θέλεις θέριζε και δένε,

θέλεις δένε και κουβάλιε» Λιβαθώ

Εδώ η παροιμία θέλει να πει πως και τα δύο τον ίδιο κόπο έχουνε και μάλιστα κόπο σκληρό.

«Θέριζε γέρο γέννημα

και παλλικάρι στάρι» Παλική και Λιβαθώ

Εννοεί πως το γέννημα (κριθάρι) πρέπει να θερίζεται γινωμένο, ενώ το στάρι να είναι νωπό για να μην τρίβεται.

Σε όλο το νησί υπάρχει η παροιμία που συνοπτικά και δυναμικά μας ενημερώνει πως ο θέρος, θέλει χέρια πολλά και να δουλεύουν συνέχεια.

«Θέρος, τρύγος,

πόλεμος δεν περιμένουν»

στην Παλική και στη Σάμη προσθέτουν ή λένε και το εξής: «και στις ελιές ρεμούρο», δηλαδήμε πολλή γρηγοράδα για να γίνει το μάζεμα.

Υπάρχειμια άλλη παροιμία που λένε στη Λιβαθώ και μας ενημερώνει, πως, τον Ιούνιο δείχνουν οι ελιές τι καρπό θα κάμουν.

«Τον Θεριστή, ο νοικοκύρης τηράει

την ελιά και τραβάει τα μαλλιά του»

Επειδή κάνει αρκετή ζέστη και τον Ιούνιο αρχίζουν να σκαρώνουν οι σταφίδες, μα κοντά να μπει ο επόμενος μήναςθα είναι έτοιμες. Η παροιμία μας λέει πως:

«Τ’ άη –Γιάννη με το μαντήλι,

και τση Βλαχερνόςμε το καλάθι»

δηλ. στις 24 του μηνός του Άη Γιαννιού μπορεί να μαζέψεις μια μαντηλιά σταφίδες, αλλά τις 2 του Ιουλίου, της Παναγίας της Βλαχέρνας,θα χρειαστείς καλάθι.

Θέση εκλεκτή μέσα στο λαό και στην κεφαλλονίτικη παροιμία έχει η μέρα που εορτάζει ο άγιος Ιωάννης ο Λαμπαδάρης, αφού παλιά την ημέρα αυτή την πρόσεχαν και την εκτιμούσαν με λατρείες και μαντικά έθιμα.

«Από τ’ άη –Γιαννιού του Λαμπαδάρη,

η μέρα παίρνει τα πίσω»

δηλ. έχουμε τις θερινές τροπές του ηλίου και η μέρα αρχίζει να μικραίνει. Τα έθιμα που γίνονται αυτή την ημέρα είναι όλα ηλιοτροπικού χαρακτήρακαι ποικίλουν από τόπο σε τόπο.

Κορυφαίο είναι το έθιμο που είναι και πανελλήνιο, «το άναμμα της φωτιάς» που ανήκει στα καθαρτήρια έθιμακαι δημιουργεί τη νέα εφορεία της γης.

Μέσα στις τοπικές εορτές είναι και αυτή του Αγίου Παναγή (Παπα-Μπασιά) τις 7του μηνός και επίσης την πρώτη Κυριακή, ως συνήθως, του Ιουνίου γίνεται στο Ληξούρι «Το μνημόσυνο των Πέντε Αγιαθεκλησιάνων»που κρέμασαν οι Γερμανοί τις 5-6- 1944 στην πλατεία του Ληξουρίου.

Επίσης στην κινούμενη εορτή των Αγίων Πάντων (φέτος 11 του Ιουνίου), στη Σάμη όπως γίνεται από παλιά, θα εορταστούν οι τρεις Άγιοι Φανέντες, στο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, που βρίσκεται πάνω στην αρχαία ακρόπολη της Σάμης.

Την τελευταία Κυριακήτου Ιουνίου δε,έχει θεσπίσειη τότεΝομαρχία του Νομού Ηλίας για να τιμά με εκδήλωση «την Μάχη στο Λάλα» εκείπου έλαβαν μέρος οι Κεφαλονίτες καιάλλοι Επτανήσιοι και κατεδίωξαν τις 22 Ιουνίουτου 1821, έπειτα από σκληρή μάχη τους ΛαλαίουςΤουρκαλβανούς. Η συμμετοχή στην εκδήλωση γινόταν τόσο από την Νομαρχία Κεφαλληνίας και Ιθάκης, (στις μέρες μας συνεχίζει τη διατήρηση του εορταστικού θεσμού ηΑντιπεριφέρεια Κεφαλληνίας) όσο και ο Σύνδεσμος των Εφέδρων Αξιωματικών Κεφαλλήνων δίνοντας το παρόν τους, τιμώντας μαζί με τους κατοίκους της περιοχής στο οροπέδιο της Φολόης Ηλείας,τους Ήρωες και το γεγονός της νίκης.

Έρχεται ο Ιούνιος, ο Θεριστής όπως τον λέει η παράδοση και ο λαόςμας. Ωστόσο, η ζέστη έχει ήδη αρχίσει να απλώνει τα φτερά της από τον Μάιο και από τις 18 αυτού του μήνα άρχισαν καιοιθερισμοί για το χορτάρι που είναι τροφή για τα ζωντανά.

Βλέποντας τα χωράφια στην Παλική άλλα έχουν το ξερό του χρυσαφιού χρώμα κι άλλα ετοιμάζονται να πυρωθούν στα καυτά λουτρά του ήλιου.

Οι κτηνοτρόφοιδεν περιμένουν τον Ιούνιο για να μαζέψουν το ξερό χορτάρι και να γιομίσουν τις αποθήκες τους για το χειμώνα, ήδη η διαδικασία αυτή φθάνει στο τέλος της. Ωστόσο η διαδικασία αυτή που κάνουν οι γεωργοί να σπέρνουν χορτάρι και έπειτα να το πουλούν ως «μπάλα» στους κτηνοτρόφους , είναι μια αθόρυβη συνεργασία και μία σχέση «έντεχνη» της γεωργίας με την κτηνοτροφία.

Περιδιαβαίνονταςτου αγροτικούς δρόμους της Κατωγής και όλη της Παλικής αυτή την περίοδο συναντάς χωράφια ,που το κομμένο χορτάρι από το θεριστικόμηχάνημα είναι στοιχισμένο και περιμένει την επόμενη διαδικασία της δέσης του σε «μπάλες».Βέβαια έχει επικρατήσει να λέγονται μπάλες το χορτάρι που έχει δέσει το μηχάνημα, άσχετα εάν έχουν σχήμα παραλληλόγραμμο. Υπάρχουν χωράφια που ήδη έχει περάσει το μηχάνημα και έχει δέσει το χορτάρι σε μπάλες και είναι έτοιμο να φορτωθεί για να αποθηκευτεί στις αποθήκες. Εικόνες από πίνακα ζωγραφικής παρουσιάζουν πολλά χωράφια, που ,όπως είναι με τις μπάλες διάσπαρτες ή κατά σειρά που τις έχει αφήσει το μηχάνημα,σου δίνουν την εντύπωση πως είναι βαλίτσες που περιμένουν τους ταξιδιώτες τους.

Τομυαλό μου τρέχει στον αγώνα που έκαναν οι παλαιότεροι , όταν δεν υπήρχαν τα μηχανήματα, και τα χέρια μέσα στο λιοβόρι, έπρεπε να θερίζουν και να κάνουν το χορτάρι μπάλες χρησιμοποιώντας μια ξύλινη κασέλα.

Σήμερα κάνοντας απολογισμό επί της ευκαιρίας που έρχεταιΙούνιος, στη γεωργία μπορούμε να πούμε πως η τεχνολογική εξέλιξη πρωτοστατεί με τα μηχανήματά της και η παραγωγή είναι μεγάλη και ικανή. Εκτοπίστηκεβέβαιαη συνεργασία μεταξύ των γεωργών και η επικοινωνία ελαττώθηκε, οι δε λαογραφικές εικόνες και οι νοοτροπίες άλλαξαν χαρακτήρα στο μεγαλύτερο μέρος τους.

Κλείνοντας για τον Ιούνιο, που οι άνθρωποι παλιά, ιδιαίτερα αυτόν το μήνα δούλευαν έως ο ήλιος να πάρει γιόμακαι έτσουζε η λαύρα στο κορμί τους ,ας θυμηθούμε το κείμενο του μεγάλου Ησίοδου:« Καιρός του θερισμού, πού δεν πρέπει να κοιμάσαι το πρωί. Η αυγή θα σε βοηθήσει να θερίσεις το ένα τρίτο από τη δουλειά της ημέρας… να κουβαλήσεις νωρίς τον καρπό στο σπίτι σου, εξασφαλίζοντας τον βίο σου»…(Έργα και Ημέραι, στίχ. 575-78)

Τέλος ας μείνει ως δίδαγμα η παροιμίατου θερισμού, που αφορά τον άνθρωπο που δεν έχει παλμό ζωής και ενέργεια πράξης: «Εργάτης αργοκίνητος όλο δρεπάνι αλλάζει».