Στις 4 Ιούλιου του 1822, την ίδια μέρα με την ατυχή μάχη στο Πέτα της Άρτας, είχε λάβει χώρα μια άλλη μάχη, η λεγόμενη «μάχη Σπλάντζας Φαναρίου», γνωστή κυρίως από τον θάνατο του Μανιάτη οπλαρχηγού Κυριακούλη Μαυρομιχάλη.
Από το βιβλίο ιστορίας του Σπύρου Μαλάκη όπου υπάρχει καταγραφή προσωπικής διήγησης του Σπυρίδωνος Περραιβού, αλλά και το σύγγραμμα του Μπάμπη Άννινου «Φιλελληνες», ανιχνεύω μια άγνωστη πτυχή της Ελληνικής και Κεφαλονίτικης ιστορίας.
Στις 3 Ιουλίου, μια μέρα πριν την μάχη στο Φανάρι, οι Μανιάτες με επικεφαλής τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη είχαν οχυρωθεί σε λόφο πολύ κοντά στην παραλία Σπλάτζας, ενώ αριθμός Σουλιωτών πίσω από τοιχίο κατά μήκος της παραλίας. Περίπου 70 με 100 βήματα δεξιά των Μανιατών, είχε οχυρωθεί σε δικό της ταμπούρι, μικρή ομάδα Κεφαλλήνων με τους Γεράσιμο Φωκά του Βίκτωρος, Δανιήλ Πανά & Αναστάσιο Πανά Καμπιτζή.
Τα ελληνικά τμήματα, δέχθηκαν την επίθεση περίπου 2500 Τουρκαλβανών (πεζικού και σπαχήδων) με σερασκέρη (αρχηγό), τον Μουσταφάμπεη, παλιό κεχαγιά-μπέη της Πελοποννήσου.
Κατά την διάρκεια της μάχης ο Μαυρομιχάλης τραυματίσθηκε θανάσιμα και εξέπνευσε, με αποτέλεσμα οι μαχητές του, να αποσυντονισθούν. Ο Πανάς Καμπιτζής, αντιλαμβανόμενος ότι οι Μανιάτες σταμάτησαν να πυροβολούν από το ταμπούρι του Κυριακούλη, ζήτησε κάποιον εκ των Κεφαλλήνων, να φύγει από το κεφαλονίτικο οχύρωμα προκειμένου να δει τι συμβαίνει δίπλα τους. Ο Νικολής Στελιάτος ή Τυμπούζης ήταν ο εθελοντής ο οποίος, παρά τα εχθρικά πυρά, έτρεξε στους Μανιάτες, μπήκε στο οχύρωμα και είδε τον νεκρό αρχηγό. Γρήγορα, με φωνές, επανέφερε στον ρυθμό της μάχης τους σαστισμένους Μανιάτες, ενώ και ο ίδιος έμεινε μαζί τους, πυροβολώντας εναντίον των Τούρκων, χρησιμοποιώντας τα μανιάτικα καριοφίλια με μεγάλη επιτυχία, αφού ήταν άριστος σκοπευτής.
Η καταγραφή αυτής της άγνωστης – λησμονημένης ιστορίας, προέρχεται από διήγηση του Σπυρίδωνος Περαιβού, μαχητή δίπλα στον Κυριακούλη και μέσα στο Μανιάτικο ταμπούρι.
Φέτος το καλοκαίρι σε μια θαυμάσια εκδήλωση στο Πυργί στην Κεφαλονιά, με επιμέλεια του Δήμου Σάμης, των συλλόγων «Ριφόρτσο», «Αίνος Πυργιού» και των Δανιήλ και Αθηνάς Φωκά τιμήσαμε τα 200 χρόνια από την μάχη του Πέτα.
Παρουσιάσαμε άγνωστα στοιχεία που αφορούν την δράση των Κεφαλλήνων σε αυτές τις δυο μάχες και μια επιστολή των Γεράσιμου Φωκά και Δανιήλ Πανά προς τον έμπορο Σταύρο [Γεωργίου], με ημερομηνία 13 Ιουλίου 1822, η οποία περιγράφει κάποια γεγονότα εκείνου του Ιουλίου.
Η επιστολή μεταξύ άλλων, αναφέρει: «Εις το Φανάρι, ολίγοι Κεφαλλήνες, όπου ήταν εκεί με 47 Σουλιώτες…..όπου εσκοτώθη εις αυτόν τον πόλεμον ο Γενναίος Κυριακούλης».
Μάχη στο Πέτα. Διεξήχθη στις 4 Ιουλίου 1822 στην ομώνυμη περιοχή της Άρτας και έληξε με ήττα των ελληνικών δυνάμεων. Οι Κεφαλλήνες έδειξαν γενναιότητα, ήταν μεταξύ αυτών που παρέμειναν στις θέσεις όταν επιτέθηκαν οι σπαχήδες και είχαν νεκρούς στο πεδίο της μάχης. Ο Σπυρίδων Πανάς με τον βαθμό του λοχαγού, ηγήτο, του λόχου Κεφαλλήνων, στο πρώτο Σύνταγμα τακτικού πεζικού.
Ο λόχος αυτός, αποτελείτο από 75 άνδρες, εκ των οποίων στην μάχη του Πέτα έπεσαν μαχόμενοι οι 45, διπλάσιοι σχεδόν, από τους νεκρούς μας, στο Λάλα.
Από έγγραφα που άνηκαν στον φιλέλληνα κορσικανό καρμπονάρο, Νικόλαο Γκριφφόνι, Ιππότη της Λεγεώνος της Τιμής, ο οποίος είχε λάβει μέρος στην μάχη, ανιχνεύουμε σπουδαίες πληροφορίες για τους Κεφαλλήνες σε εκείνη την άτυχη σύγκρουση, αλλά και για τον αριθμό συμμετεχόντων – πεσόντων συμπατριωτών μας. Τα έγγραφα, αντέγραψε το Φθινόπωρο του 1822 ο Βικέντιος ντ’ Οντιάρντι, αρχηγός της Αστυνομίας Κερκύρας εκείνα τα χρόνια, ο οποίος συνδέθηκε φιλικά, με τον Κορσικανό καρμπονάρο. Μεταξύ άλλων, περιλαμβάνεται ονομαστικός κατάλογος Φιλελλήνων Ευρωπαίων μαχητών αλλά και τα κάτωθι στοιχεία:
«…Πρώτον Σύνταγμα τακτικού πεζικού….
ο κος Σπύρος Πανάς, εκ Κεφαλληνίας, λοχαγός του λόχου αποτελουμένου εξ ολοκλήρου εκ Κεφαλλήνων, εξ 75 ανδρών, εξ ωv 45 εφονεύθησαν εις την μάχην του Πέτα.
—
Αριθμός πολεμιστών εις την μάχην του Πέτα
Φιλέλληνες, αριθ. 101, εφονεύθησαν 67
Α’ Ελληνικόν Σύνταγμα, αριθ. 439, εφονεύθησαν 156
Κεφαλλήνες, αριθ. 75, εφονεύθησαν 45
—
Σύνολον 1220, Σύνολον πεσόντων 413
Τούρκοι πολεμισταί εις την μάχην του Πέτα
Πεζικόν 8.000, Ιππικόν 2.000, Σύνολον 10.000, νεκροί 1.300»
Σήμερα λοιπόν, μέσα από συνδυαστική έρευνα των 2 τελευταίων ετών, μνημονεύω 9 ονόματα Κεφαλλήνων που πολέμησαν στην εκστρατεία προς Πέτα και συγκεκριμένα στις μάχες:
του Πέτα:
Σπυρίδων Πανάς
Ηλίας Πανάς
Ιωάννης Πανάς
Ν & Δ Κοκκόλης (θανών στο Πέτα)
της Σπλάτζα Φαναρίου :
Γεράσιμος Φωκάς πτ Βίκτωρος
Δανιήλ Πανάς
Αναστάσιος Πανάς Καμπιτζής
Νικολής Στελιάτος ή Τυμπούζης (μάλλον από την Πύλαρο)
Και λίγα παραπάνω στοιχεία για τον Στελιάτο. Στα 1847, τον βρίσκουμε στο Αργοστόλι να ασκεί το επάγγελμα του μανάβη – οπωροπόλη και ήταν ένας εκ των πρωταγωνιστών της φυγάδευσης του Επιτάφιου, την Μ. Παρασκευή του 1848, προκειμένου να μην σταματήσει η πομπή του, κάτω από την οικία του τότε Άγγλου τοποτηρητή και να ακουσθούν δεήσεις υπέρ αυτού.
Τα στοιχεία προέρχονται από:
α) «Απομνημονεύματα επί της συγχρόνου ιστορίας» Σπυρίδωνος Γ. Μαλάκη
β) «Φιλέλληνες» του Μπάμπη Άννινου
γ) «Φιλική Εταιρεία» του Ηλία Τζανετή
δ) «Μονογραφία οικογένειας Πανά» του Μιλτιάδη Πανά
ε) Έγγραφα του φιλέλληνα κορσικανού καρμπονάρου, Νικόλαο Γκριφφόνι (από το διαδίκτυο)
στ) Έγγραφα του Αγώνος της Βιβλιοθήκης της Βουλής και έχει δημοσιευτεί στα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας 1821-1832, τ. 15α-β, “Λυτά Έγγραφα” Α’ και Β’ Βουλευτικής Περιόδου.
