Δελλαπόρτας Γεώργιος (Τζώρτζης), ο μεγάλος τροβαδούρος

Γεννήθηκε στο Ληξούρι ανήμερα των Χριστουγέννων του 1867 και ήταν γιος του Ιωάννη Δελλαπόρτα και της Τζαννέτας, το γένος Πολυκαλά(1).

Σύμφωνα με τον Σπύρο Μοτσενίγο ήταν ο πιο νέος από τα αδέλφια του, τη Σοφία αξιόλογη πιανίστα και συνθέτρια και τον επίσης μουσικό-κιθαρίστα, μαθητή του Ξύνδα, Νικόλαο. Από αυτά τα δυο αδέλφια του ο Τζώρτζης είχε τα πρώτα μουσικά ακούσματα.

Ηταν προικισμένος με ωραία φωνή οξύφωνου και πήρε μέρος στη μεγάλη ανδρική Χορωδία, που είχε καταρτίσει ο Νικόλαος Τζανής Μεταξάς και οδήγησε ο νεαρός τότε Διονύσιος Λαυράγκας στην Εκθεση της Δ’ Ολυμπιάδας στο Ζάππειο(2), τον Οκτώβριο του 1888. Η κεφαλονίτικη αυτή Χορωδία(3) απέσπασε το πρώτο βραβείο στις τρεις συναυλίες που έδωσε, μία στο θέατρο Συγγρού και δυο στο Μέγαρο του Ζαππείου. Μετά από αυτή τη μεγάλη επιτυχία της κεφαλονίτικης Χορωδίας, ο Τζώρτζης εμφανώς επηρεασμένος, έχοντας ως αξιόλογο φωνητικό υλικό τους σπουδαίους κανταδόρους του Ληξουριού, οργάνωσε στην πόλη του τη δική του Χορωδία.

Με δικά του έξοδα μάζεψε όλους τους παλιούς αριετταδόρους, τροβαδούρους και γενικά κανταδόρους του Ληξουρίου, παιδιά του λαού με έμφυτη τη μουσική διαίσθηση και την καλλιφωνία και σε λίγο χρονικό διάστημα έφτιαξε μια Χορωδία αποτελούμενη από 18 χορωδούς. Στα 1891 ο βασιλιάς Γεώργιος Α’ επισκέφτηκε την Κεφαλονιά και ιδιαίτερα το Ληξούρι, όπου στο τότε Δημαρχείο της πόλης, το ονομαστό κτήριο Μαρκάτο, η Χορωδία του Δελλαπόρτα(4), άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις στον υψηλό καλεσμένο. Επίσης, θαυμαστή και εξαιρετική στην εμφάνιση ήταν η παρουσία της Χορωδίας το 1892 στο Πολύγωνο του Αργοστολίου, όπου τόσο ο Γεώργιος Μολφέτας στην εφημερίδα του «Ζιζάνιον»(5), όσο και ο Ανδρέας Καλογηράς γράφουν ποιητικούς επαίνους για το καλλιτεχνικό συμβάν. Τη Χορωδία αυτή εκπαίδευε και διεύθυνε βοηθούμενος από την κιθάρα του, την ωραία φωνή του και την εξαιρετική μουσική του αντίληψη.

Αξίζει να αναφερθεί κάποια μνήμη από τους παλιούς Ληξουριώτες, ότι ο Τζώρτζης Δελλαπόρτας εκπαίδευε τις φωνές των χορωδών του μ’ ένα πρωτότυπο σύστημα δικής του έμπνευσης. Το σύστημα αυτό αποτελείτο από μια σειρά από 25 περίπου γυάλινες φιάλες, που όλες είχαν ζωγραφιστή επάνω τους την ίδια αριθμητική κλίμακα από το 1 έως το 25. Κλιμακωτά ανά πόντο προς τα πάνω η κάθε φιάλη περιείχε νερό. Ένα κουτάλι αντιστοιχούσε στην κάθε φιάλη και, πιέζοντας με ειδικό μηχανισμό, το κουτάλι χτυπούσε τη φιάλη, παράγοντας έτσι την επιθυμητή ηχητική οξύτητα. Η περιγραφή του αυτοσχέδιου μουσικού οργάνου του Δελλαπόρτα συγκλίνει με όλες τις παλιές μνήμες των τραγουδιστών του και αρκετών παλιών κανταδόρων του Ληξουρίου, αλλά δυστυχώς το όργανο καταστράφηκε από σεισμό και έμεινε απλά στη θύμηση των παλαιοτέρων.

Η Χορωδία του πραγματοποίησε πολλές μουσικές εμφανίσεις στο Ληξούρι, στο Αργοστόλι, στην Πάτρα, στο Μεσολόγγι, στο Βουκουρέστι και στην Κωνσταντινούπολη. Η εποχή ακμή της ήταν από το 1899 έως το 1904.

Γύρω στα 1900 ύστερα από εντατικούς αγώνες και αντιδράσεις δύο χρόνων, όπως μας πληροφορεί ο Σπύρος Μοτσενίγος, ο Τζώρτζης Δελλαπόρτας εισήγαγε τη Χορωδία του στις εκκλησίες του Ληξουρίου: τον Αγιο Νικόλαο Μηνιατών, την Αγία Τριάδα και στην Παναγία των Περλιγγάδων, συνεχίζοντας το εγχείρημα της αρμονικής πολυφωνίας στην εκκλησία, όπου παλαιότερα είχε εφαρμόσει στη Σισιώτισσα και στο ναό του Σωτήρα στο Αργοστόλι ο εκκλησιαστικός συνθέτης Γεώργιος Σολωμός. Η επαφή του Δελλαπόρτα με την κεφαλονίτικη εκκλησιαστική μουσική τον ώθησε να μελοποιήσει με το δικό του τρόπο κάποιους ύμνους, που δυστυχώς δε σώθηκαν πέρα από το «Σε υμνούμε»(6).

Η μεγάλη προσφορά του Τζώρτζη Δελλαπόρτα στο επτανησιακό κανταδόρικο τραγούδι είναι το συνθετικό του έργο, το οποίο είναι θαυμαστό, επειδή ο τροβαδούρος αυτός, χωρίς να έχει μουσικές περγαμηνές και ιδιαίτερη μουσική παιδεία, συνέθεσε υπέροχα άσματα δικής του έμπνευσης, αξιοποιώντας τα λαϊκά κανταδόρικα μουσικά μοτίβα του Ληξουρίου. Συγχρόνως τα τραγούδια του δείχνουν τον πλατύ συναισθηματικό του κόσμο, τη ρομαντική και ευγενική ψυχή, που απλόχερα η φύση τον είχε προικίσει. Για τα περισσότερα άσματα του έγραψε ο ίδιος και τους στίχους, μια και είχε και αναπτυγμένη ποιητική διάθεση και ήταν από τους πρωτεργάτες του Γεωργίου Μολφέτα, κατά την έκδοση της σατιρικής εφημερίδας Ζιζάνιον.

Εγραψε περιπτωσιακά, ανάλογα με τους ερωτικούς του στοχασμούς και τα πατριωτικά του συναισθήματα.

Τα πρώτα του τραγούδια «Γι’ αυτά τα δυο σου μάτια» και το «Ελα, μη λησμονείς» είναι αφιερωμένα στο μεγάλο του έρωτα και μετέπειτα σύζυγό του Ελένη, θυγατέρα του τότε δημάρχου Ληξουρίου Αγγελου Ιακωβάτου. Τα τραγούδια αυτά αποτέλεσαν την αρχή μιας συνθετικής τραβαδούρικης διαδικασίας, που για πολλά χρόνια διατηρήθηκε στο στόμα και στη μνήμη των μαθητών της Χορωδίας του.

Η αναζήτηση, η έρευνα μουσικού υλικού που αφορούσε τα άσματα του Δελλαπόρτα και η καταγραφή των ξεχασμένων ασμάτων του(7), στάθηκε επίπονη για πολλά χρόνια, επειδή δεν υπήρξε καμμιά σοβαρή συλλογή που να μας παρέχει ικανό υλικό. Ωστόσο, δύο άσματα του Τζώρτζη Δελλαπόρτα είχαν ηχογραφηθεί στην Αμερική από τους αδελφούς Γνεσούλη(8) και άλλους Κεφαλονίτες, όλοι καταγόμενοι από τα Σβορωνάτα σε δίσκο βινυλίου πριν από το 1950(9).

Σχολιάζοντας τα τραγούδια του Δελλαπόρτα, διαπιστώνεται εύκολα η κανταδόρικη επίδραση που έχουν, καθώς και η απλή μα ιδιαίτερη αρμονική γραμμή, δείχνοντας το δρόμο για το πώς εξελίχτηκε μια όμορφη χορωδιακή παράδοση του Ληξουρίου. Επίσης, αναγνωρίζεται ότι σε κάποια άσματά του η μελωδική γραμμή του Δελλαπόρτα έχει μεγάλη επιρροή από την εκκλησιαστική τετραφωνία που και ο ίδιος καλλιέργησε στους ναούς του Ληξουρίου.

Τραγούδια του με τίτλους που κατα-

συνέχεια στη σελίδα 14

συνέχεια από τη σελίδα 13

γράφονται στο βιβλίο Νεοελληνική Μουσική του Σπύρου Μοτσενίγου(10), φαίνεται πως είναι ακριβώς οι τίτλοι που με αυτούς διατηρήθηκαν στα στόματα των παλιών τραγουδιστών του Ληξουρίου και αυτοί έδωσαν τις πληροφορίες για τη ζωή και τα έργα του τροβαδούρου(11).

Τραγούδια του Τζώρτζη Δελλαπόρτα(12) είναι: «Χαμογελάς», «Απ’ όσες είδα στον κόσμο ωραίες»(13), «Τι σου στοιχίζει αγάπη μου», «Οταν βγαίνεις το πρωί στο παραθύρι», «Αμα σε δω να συλλογιέσαι», «Με δακρυσμένους οφθαλμούς», «Η βάρβαρός μου η τύχη», «Είχα κι εγώ έναν άγγελο», «Θυμάσαι που καθόμαστε», «Πες μου αν θυμάσαι αγάπη μου», «Λογάκια της αγάπης τραγουδάμε», «Αν εις τον κόσμο εσύ ζεις»(14), «Κοιμάται η πλάση του Μαγιού»(15), «Η Πρωτομαγιά», «Τ’ αηδονάκι»(16), «Πάρετε ρόδα φίλοι μου», «Το καρναβάλι»(17), «Ο Γκιώνης», «Ο θάνατος της ορφανής»(18), «Αστρο τσ’ αυγής», «Ενα λουλούδι μοναχό», «Η βάρκα μας καλά παιδιά»(19), «Καθώς η μάνα τα παιδιά»(20), «Το πρώτο παλικάρι», «Υμνος στους ήρωες του ‘21», «Κεφαλονιά μητέρα μας»(21), «Υμνος προς το Μεσολόγγι»(22), «Νοσταλγία», και το τελευταίο άσματα του ήταν μια μονωδία με τίτλο «Οσα αγριολούλουδα»(23).

Υπάρχουν χειρόγραφες αναφορές σε παλιές παρτιτούρες που δηλώνουν τον Δελλαπόρτα ως συνθέτη της «Αγράμπελης». Βέβαια, υπάρχει μια έντυπη παρτιτούρα από τον εκδοτικό μουσικό οίκο του Γαϊτάνου, που ως συνθέτης αναφέρεται κάποιος Ε. Μακρής(24). Το ύφος και ο τρόπος μελοποίησης, καθώς και άλλα μουσικολογικά στοιχεία, κλείνουν περισσότερο προς τον Τζώρτζη Δελλαπόρτα.

Ο Τζώρτζης Δελλαπόρτας έφυγε από τη ζωή ξαφνικά στις 9 Οκτωβρίου 1919, αφήνοντάς μιας μια μοναδική κληρονομιά, τα ιδιαίτερα άσματά του, που χαρακτηρίζουν μια εποχή νοσταλγική και δημιουργική.

(Το κείμενο περιέχεται στην έκδοση «Λόγια Κεφαλληνιακή Μούσα» των: Γεράσιμος Σωτ. Γαλανού- Λαμπρογιάννη Πεφάνη, δίτομο έργο, έκδοση του ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ, 2015 ΚΑΙ 2016.)

 

(1) Σύντομα βιογραφικά του Τζώρτζη Δελλαπόρτας αναφέρονται από τον Ανδρέα Χρ. Καλογηρά στο έργο του Η σάτυρα στην Κεφαλονιά, τ. Α’, Αθήνα 1939, σ. 347. Επίσης ανέκδοτα ποιήματα και αλλά βιογραφικά στοιχεία δόθηκαν από τη σύζυγο του εγγονού του Αλέξη, Ελένη Ζακυνθινού. Αφιερωμένο στο Δελλαπόρτα ήταν το 13ο Διεθνές Χορωδιακό Φεστιβάλ, Κεφαλονιά 1990 (26 Αυγούστου-1 Σεπτεμβρίου).

(2) Βλ. εφ. Εμπρός. φ.57, 18-6-1888, σσ. 1-2.

(3) Βλ. εφ. Εμπρός, φ.78, 12-11-1888.

(4) Βλ Ανδρέας Χρ. Καλογηράς, ό.π., τ. Α’, σ. 347.

(5) Βλ. εφ. Ζιζάνιον, φ. 6, 4-10-1892.

(6) Βλ. (Ανθολόγιον ) ό.π , Κεφαλληνιακή Εκκλησιαστική Μουσική, σσ. 365-366.

(7) Η χρόνια προσωπική μου έρευνα για την καταγραφή και διάσωση των ασμάτων του Δελλαπόρτα εστίασε στις φωνητικές και πολύτιμες πληροφορίες του παλιού αριετταδόρου και κανταδόρου Αθανασίου Σταθάτου,(1918-2003) ο οποίος γνώριζε τα άσματα από τους παλιούς μαθητές-τραγουδιστές της Χορωδίας του Δελλαπόρτα. Επίσης κάποια άσματα είναι από την καταγραφή του μαέστρου Νικολάκη Κουρούκλη, τα οποία και τα τραγουδούσε με τη Χορωδία του. Επί πλέον, αρωγός μου στην προσπάθεια μεταφορά δύο ασμάτων από το ηχητικό υλικό στο πεντάγραμμο στάθηκε ο Κεφαλονίτης συνθέτης Κώστας Ευαγγελάτος.

(8) Αδελφοί Σβορώνοι, με βασικό τραγουδιστή τον Νίκο Σβορώνο. Το αρχικό τους επίθετο ήταν Γνεσούλη και μετέπειτα το άλλαξαν, λόγω της καταγωγής τους από τα Σβορωνάτα.

(9) Οι καντάδες «Κεφαλονιά μητέρα» και «Καθώς η μάνα τα παιδιά» σε δίσκο βινυλίου της Columpia με αριθμό 56163-F (206217 και 206218) έκδοση που έγινε στη Νέα Υόρκη. Επίσης, οι ίδιες καντάδες του Δελλαπόρτα εκδόθηκαν σε δίσκο βινυλίου, μαζί με άλλα άσματα, πιθανόν για σωστικούς λόγους της παλαιότερης ηχογράφησης της Κεφαλονίτικης παρεΐστικης χορωδίας από την, ACADEMY OF APPLIED MENTAL SCIENCES-NEW YORK CITY ( AMS RECORDS-501 -33 1/3 R.P.M. Το άσμα του Δελλαπόρτα «Καθώς η μάνα τα παιδιά» είναι τροποποιημένο στιχουργικά για να υμνήσει τους Ελληνες της διασποράς.

(10) Σπύρος Μοτσενίγος, σ. 213, πρβλ Εφ. Χαραυγή, φ. 26, 16-6-1965.

(11) Βλ. περ. Η Ηχώ της Κεφαλληνίας, Ιούνιος-Ιούλιος 1930, σσ. 20-21, όπου δημοσιεύονται στίχοι των τραγουδιών του Δελλαπόρτα από τη μνήμη των παλιών τραγουδιστών του Ληξουρίου.

(12) Πέντε τραγούδια του τροβαδούρου Δελλαπόρτα κυκλοφόρησαν σε δίσκους «Τραγουδούσε η Επτάνησος» έκδοση του Σωματείου «Οι φίλοι του Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων», 1993. Τη χορωδία και μαντολινάτα διευθύνει ο συνθέτης και μαέστρος Σπύρος Καψάσκης.

(13) Σώζεται και σε διασκευή του Νίκου Τσιλίφη.

(14) Υπάρχει και σε μελοποίηση του Λεωνίδα Αλβάνα, μάλιστα το αποδίδει και ο Σπύρος Μοτσενίγος στον Κερκυραίο συνθέτη. Ωστόσο, σώζονται παλιές χειρόγραφες παρτιτούρες που αφορούν στον Δελλαπόρτα. Το ύφος του άσματος αλλά και η υπόθεσή του, σύμφωνα με τους παλιούς Ληξουριώτες τραγουδιστές, γράφτηκε από τον τροβαδούρο του Ληξουρίου, για να καταφέρει τη μετέπειτα σύζυγό του να τον παντρευτεί.

(15) Υπάρχει και σε έντυπη παρτιτούρα με διασκευή Πέτρου Επιτροπάκη. Τα λόγια ανήκουν σε Ελληνα ποιητή του 19ου αιώνα.

(16) Πρόκειται για άσμα παλιό ελληνικό άσμα που ανήκει στο θεματικό κύκλο «Παράπονα ερωμένου προς ερωμένην» και δημοσιευμένο πρώτη φορά στην ποιητική ανθολογία Τραγώδια ήτοι Διάφορα άσματα, εν Αθήναις, 1841. Τροποποιημένο στιχουργικά και με τίτλο «Οι Αθώοι στεναγμοί» το μελοποίησε ο Τζώρτζης Δελλαπόρτας και πέρασε σε πολλά μέρη των Επτανήσων και μάλιστα πήρε χαραχτήρα δημώδη.

(17) Οταν ο Τζώρτζης Δελλαπόρτας επισκέφτηκε με τη Χορωδία του το Βουκουρέστι και την Κωνσταντινούπολη, στους εκεί κεφαλονίτικους Συλλόγους, το 1904, μεταξύ των ασμάτων που τραγούδησαν ήταν και αυτό το αποκριάτικο άσμα. Το τραγούδι «Το καρναβάλι» χωρίζεται σε δυο μέρη: Το πρώτο, που αναφέρεται για το καρναβάλι του Ληξουρίου, είναι δικής του στιχουργικής έμπνευσης, και αυτό που μιλά για τη Λενιώ, είναι παρμένο από την ποιητική «Πανελλήνιο Ανθολογία» του Δημητρίου Κ. Κοκκινάκη, Αθήνα 1899, σσ. 663-664, «Τραγούδι αποκριάτικο υπό Ανδρέου Δ. Νικολάρα». Φυσικά ο Δελλαπόρτας διασκεύασε και προσάρμοσε κάποιους στίχους στο δικό του άσμα και το μελοποίησε υπέροχα. Υπάρχουν βέβαια και άλλες εκδοχές για το ποιος είναι ο συνθέτης του άσματος, αλλά είναι μεταγενέστερες της αρχικής που αφορά στον Τζώρτζη Δελλαπόρτα.

(18) Κυκλοφόρησε σε δίσκο βινυλίου από το Μουσείο «Οι φίλοι του Μουσείου Δ. Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων» μαζί με άλλα άσματα από παλιά ηχογράφηση και εκτέλεση της χορωδίας του Σπύρου Καψάσκη (1955-1965). Το ποιητικό μέρος του άσματος είναι του Δ. Σολωμού.

(19) Υπέροχη βαρκαρόλα. Το άσμα αυτό ποιητικά είναι του Ι. Πολέμη, το έχει μελοποιήσει και ο Ν. Λαμπελέτ με διαφορετική μουσική και με τον τίτλο «Ο Νυκτομπάτης Χαρωπός», έκδοση Μουσικού Οίκου Μιχ. Κωνσταντινίδη. Η μελωδία του Δελλαπόρτα διαφοροποιείται στα πολλά ποικίλματα και στο εισαγωγικό μέρος με πολλά «τια-λα –λα».

(20) Βλ. σημείωση 49. Το άσμα αυτό λένε πως το έγραψε ο Δελλαπόρτας για την επίσκεψη του Ελευθέριου Βενιζέλου στο Ληξούρι το 1912,.πρβλ.Εφ. Ζιζάνιον σ. 686 (3-3-1912), φ. 687 (10-3-1912) και Γεώργιος Μοσχόπουλος, Ιστορία της Κεφαλονιάς, τ. Β’, σ. 265.

(21) Βλ. σημείωση 49. Το άσμα αυτό συνέθεσε για τους Κεφαλονίτες που ζούσαν στο Μεσολόγγι ο Τζώρτζης Δελλαπόρτας και κατά την επίσκεψή του με τη Χορωδία του, το αφιέρωσε στους συμπατριώτες του.

(22) Ο ύμνος αυτός σώθηκε σε χειρόγραφη παλιά παρτιτούρα, πιθανόν του αδελφού του Τζώρτζη Νικόλαου,Νικόλαου, επίσης ικανού μουσικού και μαθητής του Ξύνδα στην κιθάρα. Τον ύμνο έγραψε και συνέθεσε ο Τζώρτζης Δελλαπόρτας, λόγω της επίσκεψης στο Μεσολόγγι με τη χορωδία του, το 1904.Βλ.

(23) Το άσμα αυτό καταγράφηκε από τη μνήμη και τη φωνή του αξιόλογου παλιού τραγουδιστή και ιεροψάλτη Ανδρέα Μαρκαντωνάτου.

(24) Παρόλη την έρευνα δεν εντοπίστηκε καμμιά πληροφορία για αυτόν τον συνθέτη. Βλ. περισσότερα στο Περιοδικό ποικίλης ύλης «Kefalonitis Magazine», όπου αναλυτικό άρθρο Γεράσιμου Σωτ. Γαλανού, «Αγράμπελη» , τεύχος 33, σ.σ. 96-103