«Επιβάλλεται να έχουμε και φίλους και εχθρούς. Τους φίλους για να μας θυμίζουν το καθήκον μας, και τους εχθρούς για να μας υποχρεώνουν να το υλοποιούμε». Πλούταρχος
«Σοκ»: Την έννοια εισήγαγε ο οικονομολόγος και σύμβουλος των Πινοσέτ, Ρήγκαν (και μέσω αυτού Θάτσερ) και Νίξον, καθηγητής στο Παν. Σικάγο νομπελίστας Μίλτον Φρίντμαν, υπέρμαχος του νεοφιλελευθερισμού και πατέρας της λεγόμενης «Σχολής του Σικάγο». Η αρχή του Φρίντμαν διδάσκει πως η ταχύτητα, το εύρος και η αιφνιδιαστική επιβολή των οικονομικών αλλαγών προκαλούν ψυχολογικές αντιδράσεις που διευκολύνουν την προσαρμογή τής, όπως απεκάλεσε, «θεραπείας-σοκ». Πρέπει όμως πρώτα να πραγματοποιηθεί ένα ξαφνικό γεγονός («σοκ») και μετά να εφαρμοστεί η θεραπεία («θεραπεία-σοκ»). Η λέξη «σοκ» από εκεί και πέρα κυριαρχεί σε κάθε τέτοιου είδους αναγκαστική εφαρμογή.
Αν και θεωρείται πως αυτό το «σοκ» είναι ενός είδους, κρίνω πως είναι τριών: το κατασκευασμένο, το φυσικό και το μικτό. Όλα ως προς την χρονική περίοδο της πραγμάτωσής τους –συμπεριλαμβανομένης και της πληροφόρησης του γεγονότος-, είναι εκ φύσεως, προσωρινά. Ως προς την χρόνου και τόπου έκταση τών αποτελεσμάτων τους όμως, ποικίλουν. Άλλα χρειάζονται κάποιες ημέρες έως και λίγους μήνες για να επανέλθη η προηγούμενη τάξη, κι άλλα χρόνια ολόκληρα, ενώ συνήθως, έχουν εξαφανισθεί ανθρώπινα στρατηγήματα, αλλά και έργα της φύσης.
Τα κατασκευασμένα
είναι επινοήματα νοσηρών νόων. Κύρια απαντούν: η επιβολή δικτατορίας που συχνά εφαρμόζεται μετά από μία περίοδο έντονης πολιτικής αναταραχής –υποκινούμενης ή μη-, το καθεστώς ξένης στρατιωτικής κατοχής, οι τρομοκρατικές επιθέσεις, οι κάθε είδους πόλεμοι – συμπεριλαμβανομένων και των μη συμβατικών, των βιολογικών-, το πυρηνικό ολοκαύτωμα που ήταν –και παραμένει- παγκόσμια απειλή.
Στις 11 Σεπτεμβρίου 1973 στη Χιλή ο Πινοσέτ κατέλαβε την εξουσία με στρατιωτικό πραξικόπημα («σοκ») και την στήριξη των ΗΠΑ επί Νίξον, ανατρέποντας την εκλεγμένη κυβέρνηση του Αγιέντε. Υπακούοντας τον σύμβουλό του οικονομολόγο Μίλτον Φρίντμαν μετασχημάτισε καταιγιστικά την οικονομία εφαρμόζοντας τη «θεραπεία-σοκ»: μείωση φόρων, ελεύθερο εμπόριο, περιστολή κοινωνικών δαπανών, ιδιωτικοποίηση εκπαίδευσης και λοιπών κοινωφελών υπηρεσιών εκτοξεύοντας το δημόσιο χρέος. Η μεταμόρφωση αυτή έμεινε στην ιστορία ως «επανάσταση της Σχολής του Σικάγο». Οι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι, το χάσμα διευρυνόταν συνεχώς, ενώ εκατομμύρια χιλιανοί οδηγήθηκαν στην παντελή ανέχεια και εξαθλίωση. Ήταν δε τόσο ισχυρή η «θεραπεία-σοκ» ώστε ο λαός άρχισε να αντιδρά το 1983, μετά δηλαδή από δέκα χρόνια απόλυτης δυστυχίας και βασανιστηρίων όσων οι ιδέες θεωρούταν εμπόδια στον οικονομικό μετασχηματισμό. «Θα πουλήσουμε τους φτωχούς για δούλους γιατί δεν έχουν να πληρώσουν τα χρέη τους, θα πουλήσουμε ακόμη και τα αποκοσκινίδια του σταριού γιατί κι αυτά αφήνουν κέρδος».
Ακολούθησε το «σοκ» της χούντας στην Αργεντινή μετά από πολιτική αναταραχή, δολοφονίες πολιτικών και συνδικαλιστών, υπολειτουργία του κρατικού μηχανισμού, εσωτερικό χάος στη χώρα και τέλος, εφαρμογή της «θεραπείας-σοκ» της «Σχολής του Σικάγο» σύμφωνα με τους πολυεθνικούς επιχειρηματίες και οικονομικούς επενδυτικούς κολοσσούς.
Στην Κίνα, στις 15 Απριλίου του 1976, στην πλατεία Τιεν Αν Μεν 200.000 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν για να γιορτάσουν την «ημέρα των νεκρών» προς τιμή του πρόσφατα θανόντος πρωθυπουργού Τσου Εν Λάι. Η συγκέντρωση εξελίχθηκε γρήγορα σε διαδήλωση κατά της συζύγου του προέδρου Μάο, με συνθήματα και ποιήματα εναντίον της κι ακολούθησε βία για την καταστολή της.
Τη δεκαετία του ’80 πλανήθηκε επάνω από τις χώρες του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού, η περεστρόϊκα, ο εκσυγχρονισμός δηλαδή, σύμφωνα με τα δυτικά καπιταλιστικά πρότυπα. Αυτός ο εκσυγχρονισμός έδρασε σαν «ντόμινο». Στη μεν Ρωσία δημιούργησε τους διαβόητους ολιγάρχες της χώρας αφού ανοίχτηκε ο δρόμος για τις εκποιήσεις της δημόσιας περιουσίας και τις ιδιωτικοποιήσεις, στη δε Κίνα οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις φάνταζαν εν των ουκ άνευ, αρκεί να παρέμενε το ίδιο πολιτικό καθεστώς. Ο πρωθυπουργός και Γενικός Γραμματέας του ΚΚΚ Ζάο Ζιγιάνγκ ήταν –κι είναι- το πρόσωπο που ταυτίστηκε με τον εκσυγχρονισμό. Η δυτικού τύπου οικονομική δομή, καθώς και η εν συνεχεία καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και έλλειψη δημοκρατικών θεσμών κατέβασε τον κινεζικό λαό για άλλη μια φορά τον Απρίλιο στην πλατεία Τιεν Αν Μεν το 1989. Η αρχική κρατική ανοχή, μετετράπη σε βία και στις 4 Ιουνίου δόθηκε διαταγή για επέμβαση. Το «σοκ» της σφαγής στην πλατεία και οι επακόλουθες συλλήψεις και δολοφονίες χιλιάδων ανθρώπων, είχαν προκαλέσει θύελλα διαμαρτυριών στην Δύση. Γρήγορα όμως, οι θιασώτες της ελεύθερης και χωρίς περιορισμούς αγοράς ανακάλυψαν στο πρόσωπο της Κίνας έναν προνομιακό και εξαιρετικό εμπορικό εταίρο. Έτσι το αυταρχικό, κομμουνιστικό κόμμα, που είχε μεταλλαχθεί σε καπιταλιστικότατο, απεδέχθη τη «θεραπεία-σοκ», μετέτρεψε ένα μεγάλο μέρος της χώρας σε διαρκώς διευρυνόμενη ζώνη παραγωγής και εξαγωγών, οι δε εργάτες που κλήθηκαν να λειτουργήσουν τις μηχανές σε συνθήκες άκρως καταστροφικές για το περιβάλλον και την δική τους υγεία, ήταν τόσο πολύ τρομοκρατημένοι ώστε έχασαν κάθε δύναμη να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Έτσι, η χαμηλού κόστους ενέργεια που δαπανάται για τις μηχανές καταστρέφοντας το περιβάλλον και ανυψώνοντας το Πεκίνο και την Σαγκάη στην κλίμακα των πιο ρυπογόνων πόλεων, καθώς και τα φτηνά εργατικά χέρια που μέχρι σήμερα δουλεύουν σε κτίρια με παράθυρα με κάγκελα για να εμποδίζουν τις αυτοκτονίες, έγιναν οι βασικοί λόγοι ώστε οι περισσότερες αμερικανικές και ευρωπαϊκές βιομηχανίες να έχουν στραφεί στην Κίνα για μαζική παραγωγή χαμηλότερου κόστους και μεγαλύτερης ευημερίας –για τον δυτικό κόσμο φυσικά-.
Η γερμανική ενοποίηση μετά τις 9 Νοεμβρίου 1989 απεδείχθη πως ήταν στην πραγματικότητα «επίθεση» της Δυτικής κατά της Ανατολικής Γερμανίας, ένα «σοκ» δηλαδή και η «θεραπεία» του ήταν η εκποίηση του ανατολικού κράτους που άφησε πίσω της εκατομμύρια ανέργους και ποικίλη την υλοποίησε η τρόικα της εποχής.
Η τρομοκρατική επίθεση («σοκ») της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 (ας σημειωθεί πως 11 Σεπτεμβρίου 1973 ήταν η εφαρμογή του πρώτου «σοκ» του Φρίντμαν, στη Χιλή επί Πινοσέτ) άνοιξε στις ΗΠΑ την πόρτα της επιβολής της στρατιωτικής ισχύος τους και της εν συνεχεία αναγκαστικής εφαρμογής, όπου αποφάσιζαν οι διεθνείς δανειστές, της αμερικανικής εκδοχής της «δημοκρατίας» και των κανόνων και ρητρών της φρενήρους επέκτασης του παγκόσμιου εμπορίου με την εκποίηση χωρών και την καταστρατήγηση συνταγμάτων, δηλ. της «θεραπείας-σοκ». Η κυβέρνηση Μπους εκμεταλλεύτηκε το «τραύμα» και τον συλλογικό πανικό που προκάλεσαν οι επιθέσεις μέσα στην καρδιά του παγκόσμιου εμπορίου –είτε ήταν αληθινές, είτε αληθοφανείς ή και συνωμοσιολογικές-, επιφανειακά για να κηρύξει τον πόλεμο εναντίον της τρομοκρατίας, στην ουσία όμως για να απλώσουν οι ΗΠΑ τα πλοκάμια τους όπου κρίνουν πως επωάζει το «κακό» δίνοντας χώρο στα παγκόσμια τράστ που αμείβονται από δημόσιο χρήμα, να εδραιώνονται και να απομυζούν πλούτη άλλων χωρών. Πάντα φυσικά υπάρχει ένα εμφανώς «ηθικό» προκάλυμμα για την «θεραπεία-σοκ»: ανθρωπιστική βοήθεια, παροχή αρωγής σε φυσικές καταστροφές, ειρηνευτική αποστολή, αστυνόμευση τόπων που βρίσκονται σε αναταραχή, καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Ας μην ξεχνάμε ποτέ πως οι ΗΠΑ –κι όχι μόνο-, φροντίζουν να δηλητηριάζουν το περιβάλλον με κάθε τρόπο, από υπέδαφος (εξορύξεις) μέχρι ατμόσφαιρα (αέρια του θερμοκηπίου). Κι όταν το περιβάλλον αμύνεται, οι «βιαστές» έρχονται ως «φιλάνθρωποι» να επουλώσουν τις πληγές του. Η συμβολή τους σε μεγάλες καταστροφές ή σε πολέμους έχει ιδρύσει μια βιομηχανία, μια ολοκληρωμένη παγκόσμια αγορά αειφόρου οικονομικής άνθισης /ανάπτυξης που καλύπτει την «ασφάλεια» από την κατασκευή όπλων, μέχρι την πληροφόρηση και τα φάρμακα.
Στις 20 Μαρτίου 2003 στο Ιράκ άρχισε η στρατιωτική επιχείρηση από τις ΗΠΑ υπό την προεδρία του Τζορτζ Μπους και από το Ηνωμένο Βασίλειο υπό την πρωθυπουργία του Τόνι Μπλερ. Το στρατιωτικό δόγμα απεκλήθη «Σοκ και Δέος». Αρχικά ήρθε ο πόλεμος που αποσκοπούσε στο «να ελέγξει τη βούληση… και κυριολεκτικά να καταστήσει τον λαό ανίκανο να δράσει ή να αντιδράσει», ενώ στοχεύοντας οι εμπνευστές του «σοκ» στην διαγραφή της μνήμης, δεν εμπόδισαν ούτε την λεηλασία βιβλιοθηκών και μουσείων ! Η συνταγή της Χιλής, η «θεραπεία-σοκ» στην οικονομία, επεβλήθη από τον εκπρόσωπο των ΗΠΑ, και διορισμένο από τον Τζωρτζ Μπους, Λουις Πολ ή Τζέρυ Μπρέμερ διαχειριστή της «Προσωρινής Αρχής του Συνασπισμού του Ιράκ», δηλαδή «της ανθρωπιστικής βοήθειας και της ανοικοδόμησης». Ήτοι: μείωση φόρων (ενιαίος φορολογικός συντελεστής 15%), καθολική επιβολή του ελεύθερου εμπορίου, περιστολή κοινωνικών δαπανών, μαζικές ιδιωτικοποιήσεις και δραματική μείωση του ρόλου του κράτους. Πολλοί όμως αντιστέκονταν στον οικονομικό μετασχηματισμό κι οδηγούνταν στις φυλακές και στις αίθουσες των βασανιστηρίων όπου επιδιωκόταν η εξασθένιση των αντιστάσεων, η κυριαρχία του φόβου, η λήθη, η εξάλειψη των γεγονότων, της ιστορίας. Αυτή η εφαρμογή της «θεραπείας-σοκ» παρόλο που οι ΗΠΑ προσπαθούσαν να την εφαρμόσουν συνεχώς και παντοιοτρόπως, και το επιθυμούσαν διακαώς.
Γενικώς, τα κατασκευασμένα «σοκ» είναι πολλά: ο πόλεμος των Φόκλαντ (1982) και ο εν συνεχεία εσωτερικός πόλεμος («θεραπεία-σοκ») με τα συνδικάτα τής Θάτσερ, η επίθεση του ΝΑΤΟ στη Σερβία (1999), οι βομβιστικές επιθέσεις στα τραίνα στη Μαδρίτη (2004) και οι επακόλουθες εθνικές εκλογές που σήμαναν το τέλος του Αθνάρ, η ανοικοδόμηση του Λιβάνου μετά τους ισραηλινούς βομβαρδισμούς (2006) που κατέληξε όμως σε ήττα των διεθνών εργολάβων (άλλη μια αποτυχία εφαρμογής «θεραπείας-σοκ»). «Σοκ» είναι και «οι ευκαιρίες» που δίνονται με αφορμή την προσχεδιασμένη κρίση χρέους των χωρών που υποχρεώνονται να παραδοθούν άνευ όρων στον έλεγχο των οικονομικών, άκρως εξειδικευμένων, τεχνοκρατών. «Να προβούν σε ιδιωτικοποιήσεις, ακόμα και του νερού, ή να πεθάνουν» (Λατινική Αμερική, Αφρική, δεκαετία ‘80), να ταπεινωθούν (Ασία, χρηματοοικονομική κρίση 1997-1998) οδηγώντας στην λεηλασία των αγορών τους που χαρακτηρίζουν οι New York Times: «ως τη μεγαλύτερη εκποίηση επιχειρήσεων που πραγματοποιήθηκε ποτέ σε ολόκληρο τον κόσμο». Άλλωστε δεν είναι μακριά από εμάς το 2012 όπου δημοσιοτραφή στελέχη γιγάντωσαν τα προβλήματα και τις παθογένειες του ελληνικού δημόσιου τομέα για να προετοιμάσουν τις ιδιωτικοποιήσεις και την έλευση των «σωτήρων», εφαρμόζοντας έτσι ένα πρόγραμμα τύπου «θεραπεία-σοκ» όπου η τρόϊκα έπαιξε τον ρόλο του στρατού κατοχής, ενώ η μοίρα της χώρας μας καθοριζόταν –μόνον βάσει αριθμών και μετρήσεων- στην κεντρική αίθουσα του Υπουργείου Οικονομικών της Γερμανίας, στην ίδια ιστορική και απεχθή μακρόστενη αίθουσα όπου κατά τον Β΄ΠΠ σχεδιάζονταν οι βομβαρδισμοί των μεγάλων δημοκρατικών ευρωπαϊκών συμμαχικών πόλεων, οι οποίες αντιτάχθηκαν στο Γ΄ Ράϊχ.
Στα μικτά «σοκ»
σε αυτά που η προέλευσή τους είναι θολή -είτε λόγω ανθρώπινης επέμβασης, είτε λόγω φύσης, είτε και τα δυο- περιλαμβάνονται οι πυρκαγιές που μπορεί να γίνουν ανεξέλεγκτες και η «θεραπεία-σοκ» να μετατρέψει τα κοινά αγαθά σε ιδιωτικές εκτάσεις προς εκμετάλλευση, η εξαφάνιση ειδών κι η κατάρρευση οικοσυστημάτων που επηρεάζουν οικονομικούς τομείς όπως η αλιεία, η αλλαγή του ρου των υδάτων, η τήξη των παγετώνων ως αποτέλεσμα της αύξησης της θερμοκρασίας. Για όλα αυτά υπάρχει μια ομάδα πολυεκατομμυριούχων παγκοσμιοποιητών που έχουν εξασφαλίσει στις πολυεθνικές τους εταιρείες κάθε νόμιμο πλαίσιο και κάθε δυνατή ελευθερία ώστε να κερδοφορούν εις βάρος των κάθε είδους κατεστραμμένων τόπων και κοινωνιών.
Τα φυσικά «σοκ»
με δεδομένα σήμερα τα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας, συνήθως μπορούν να προβλεφθούν. Υπάρχουν βέβαια πάντα και τα απρόβλεπτα. Αυτά που η λογική μεν τα περιμένει, όμως όταν χτυπούν βρίσκουν κράτη και κυβερνήσεις απροετοίμαστες.
Τα φυσικά «σοκ» που μπορούν να προβλεφθούν
καθίστανται μεγάλες ευκαιρίες των επικεφαλής της παγκόσμιας υπερκινητικής οικονομίας. Αυτοί τελειοποιούν στρατηγικές αναμένοντας κάποια συναρπαστική ευκαιρία, μια σοκαριστική κρίση που, ενόσω θα στέκει ο πληθυσμός, άφωνος, ζαλισμένος και απολωλώς, αυτοί θα μονιμοποιούν ακαριαία το δικό τους status quo και θα νομιμοποιούν αμετάκλητα το modus operanti του καπιταλισμού που αναζητεί εξυπηρετικές μεθόδους: μεταρρυθμίσεις «για το δημόσιο καλό», ανοικοδομήσεις για την «ανάπτυξη», ενώ θα εκποιούνται κομμάτια της δημόσιας σφαίρας προς ίδιον όφελος, και το κράτος, αδύναμο, θα συρρικνώνεται πίσω από αχόρταγους κολοσσούς του παγκόσμιου εμπορίου, ως επαίτης.
Στις 26 Δεκεμβρίου 2004 η φύση με τον σεισμό και το επακόλουθο βιβλικού μεγέθους τσουνάμι στον Ινδικό Ωκεανό έδωσε μια καλή ευκαιρία στους λάτρες του καπιταλισμού. Η πολυγραφότατη ερευνήτρια δημοσιογράφος και ειρηνίστρια Ναόμι Κλάϊν, η συγγραφέας του «Το δόγμα του σοκ», ταξίδεψε εφτά μήνες μετά στη Σρι Λάνκα, και παρατήρησε πως ξένοι επενδυτές και διεθνείς δανειστές σε αγαστή συνεργασία, εκμεταλλεύτηκαν τον πανικό με σκοπό να σκυλέψουν και να παραδώσουν ολόκληρη την εξαιρετική ακτογραμμή σε μεγαλοεπιχειρηματίες που ανήγειραν τουριστικές εγκαταστάσεις εμποδίζοντας τους πραγματικούς ιδιοκτήτες, τους εκατοντάδες χιλιάδες ψαράδες, να ξανακτίσουν τα ψαροχώρια τους. Η δε κυβέρνηση μεταμόρφωσε τον συλλογικό ίλιγγο από το ολέθριο τσουνάμι και τα μέτρα καταναγκασμού που επιβλήθηκαν σε: «μια μοναδική ευκαιρία, όπου θα αναδυθεί ένας παγκόσμιας ακτινοβολίας τουριστικός προορισμός». Ο φόβος και η καταστροφή είναι εν προκειμένω οι καταλύτες για «κάθε νέο άλμα προς τα εμπρός». Στην πραγματικότητα η έγερση εγκαταστάσεων, παραπλανητικά ονομάστηκε ανοικοδόμηση ή αναγέννηση, αλλά στην ουσία εξαλείφθηκε ό,τι απέμεινε από την δημόσια σφαίρα συνδέοντας την ανυπολόγιστη καταστροφή με υπερκέρδη και συστηματική εκστρατεία απελευθέρωσης των αγορών. Για άλλη μια φορά εφαρμόστηκε το τρίπτυχο: ιδιωτικοποιήσεις, κρατική απορρύθμιση, σημαντικές περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες.
Στην Ταϊλάνδη όμως, αν και οι πρόθυμοι πολιτικοί έγιναν οι δούρειοι ίπποι να παραδώσουν την χώρα στους «εμπόρους των Εθνών», οι ντόπιοι επέδειξαν έντονο σκεπτικισμό, αρνήθηκαν να παραμείνουν σε προσφυγικούς καταυλισμούς και πήραν το μέλλον τους στα χέρια τους, θεραπεύοντας μόνοι τους τα τραύματά τους: έσπασαν τον κλοιό των ένοπλων φρουρών των διεθνών εργολάβων, και ξεκίνησαν την ανοικοδόμηση μόνοι τους, αφού ζήτησαν τα αναγκαία εργαλεία.
Το 2005 ο τυφώνας Κατρίνα κατέληξε σε ενορχηστρωμένη υφαρπαγή του δημοσίου. Έδωσε πάτημα, με την ευλογία του Τζώρτζ Μπους, σε παντοδύναμα αρπακτικά να μεταφέρουν τις κρατικές ενισχύσεις στο ταμείο τους με το πρόσχημα της «στήριξης της Παιδείας», αυτής που απαιτούσε «επιδοτούμενα σχολεία» που εν τέλει επιδοτήθηκαν από το δημόσιο. Ήταν κι αυτή μια «θεραπεία-σοκ». Οι New York Times έγραψαν: «… η Νέα Ορλεάνη είναι το κατ’ εξοχήν πειραματικό εργαστήρι του έθνους για την επέκταση των κρατικά επιδοτούμενων ιδιωτικών σχολείων». Οι δάσκαλοι των δημοσίων σχολείων, πριν ακόμη συνέλθουν από το «σοκ» της απόλυτης καταστροφής των περιουσιών και της ζωής τους, έβλεπαν αδύναμοι την εφαρμογή της «θεραπείας-σοκ»: τα χρήματα που προορίζονταν για τους ίδιους ως θύματα της πλημμύρας, να αλλάζουν προορισμό και να χρησιμοποιούνται για την εξάλειψη του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος και την βίαιη αντικατάστασή του από την ιδιωτική εκπαίδευση.
Αλλά και το «σοκ» του τυφώνα Σάντυ το 2012 έδωσε την ξαφνική ευκαιρία στους εργολάβους να εφαρμόσουν την «θεραπεία-σοκ»: να εισπράξουν εκατομμύρια δολλάρια από το κράτος για την ανέγερση κτιρίων σε περιοχές που δεν είχαν πληγεί τόσο, αλλά παρουσίαζαν λαμπρό –οικονομικά- μέλλον, ενώ άλλες που είχαν ισοπεδωθεί συνέχιζαν -και συνεχίζουν- να είναι εφιάλτης για τους οικονομικά αδύναμους.
Εκτός από τις πλημμύρες, αφόρητοι καύσωνες και ξηρασίες προκαλούν εδαφικά και υδάτινα «σοκ», αλλά και επιφέρουν τον θάνατο εκατοντάδων ανθρώπων, όπως ο καύσωνας του 2003 και του 2019, ή οι ξηρασίες του 2008 και 2010. Εκτός από την μεγάλη ζήτηση ένοπλων εμπειροπόλεμων στρατιωτών – υπαλλήλων διεθνών εταιρειών ασφάλειας και φύλαξης, εκτός από την καταστροφή αγροκτημάτων μικροκαλλιεργητών που η γη τους παραδίδεται σε κατασκευαστικές εταιρείες ή σε αγροτοβιομηχανικά συμπλέγματα, οι ξηρασίες απετέλεσαν επιχειρηματικές ευκαιρίες και λαμπρό πεδίο κερδοφορίας για διεθνείς κολοσσούς του αγροτοβιομηχανικού τομέα όπως η Monsanto που δημιούργησε σπόρους κλιματικά ανθεκτικούς και γενετικά τροποποιημένους και επέβαλε στην παγκόσμια αγορά συμφωνίες δικές της, εις βάρος των χιλιάδων καλλιεργητών, βυθίζοντάς τους σε χρέη κι εγκαινιάζοντας την αρχή προβλημάτων φυσικής γονιμότητας, προβλημάτων για το περιβάλλον, αλλά και για την υγεία των ανθρώπων. Άμοιρο ευθυνών δεν είναι φυσικά το λόμπι των μεγάλων ασφαλιστικών επιχειρήσεων που ποντάρουν σε όλες αυτές τις καταστροφές κι εφαρμόζουν ως «θεραπείες-σοκ» τούς κατοχυρωμένους διεθνώς νομικά κανόνες της ελεύθερης αγοράς.
Στην αύξηση της οικονομικής ανισότητας που αναμφίβολα υποβοηθείται και από την κλιματική αλλαγή έχουν συμβάλλει και οι κατά καιρούς εφαρμογές της καταστροφικής για την ανθρωπότητα «θεραπείας-σοκ». Έτσι η ετήσια έκθεση Global Wealth Report της Credit Suisse αναφέρει πως μόλις 1% του ενήλικου πληθυσμού κατέχει το 51% του παγκόσμιου πλούτου (έναντι 48% του 2015), ενώ αντίστοιχα το 10% του συνολικού πληθυσμού κατέχει το 89% (min. περιουσία 1 εκ. δολ.) του παγκόσμιου πλούτου. Άρα αυξήθηκε ακόμη περισσότερο ο πλούτος των πλουσίων χωρών και των ακόμη πλουσιότερων ανθρώπων παγκοσμίως συμπιέζοντας ασφυκτικά το 99% της ενήλικης ανθρωπότητας.
Στα απρόβλεπτα φυσικά «σοκ»
εντάσσονται οι παγκόσμιες επιδημίες, όπως τώρα η πανδημία του κορωνοϊού που άλλαξε εκ βάθρων τα αυτονόητα δεδομένα κι έπιασε την κλίκα των επιχειρηματικών ελίτ κυριολεκτικά στον ύπνο. Οι απρόβλεπτες καταστροφές απορρυθμίζουν και τους παγκόσμιους δισεκατομμυριούχους που στρέφονται αυτόματα προς το κράτος για να καλύψουν τα νώτα τους. Ο τωρινός εγκλεισμός της ανθρωπότητας – μάντρωμα του πλανήτη- παρουσιάζεται μπροστά τους ως απρόβλεπτη λεία. Έτσι αυτοί, μαζί με την παράλληλη εκτίναξη του παγκόσμιου χρέους, θα προσπαθήσουν να εφαρμόσουν κάποια ευφάνταστη «θεραπεία-σοκ» για να συνεχίσουν την παγκόσμια διακυβέρνηση μέσω της ασύμμετρης Οικονομίας και Ανάπτυξης.
Όμως, αυτή η πανδημία πλέει σε παντελώς αχαρτογράφητα νερά και χωρίς χρονοδιάγραμμα. Φρενάρισε τις περισσότερες δράσεις, ακόμη και αυτές των εξορυκτικών εταιρειών, εκτός από αυτές των μεγαθήριων των φαρμάκων. Δεχόμενοι ότι ο ιός είναι γέννημα του κλιματικού χάους, η Φύση απέδειξε πως είναι ευφυής και ανίκητη. Σαν την πλημμύρα που συνεπαίρνει τα πάντα στην ορμή της. Κι αν ακόμη ο ιός έχει κατασκευασθεί σε εργαστήριο -οπότε θα ανήκε στα μικτά «σοκ»- η φύση έχει και πάλι βασικό ρόλο γιατί «παίζει» κάνοντας μεταλλάξεις. Αυτή μόνον μπορεί να αλλάξει το παιχνίδι στην κοινωνία, στην οικονομία, στην γεωπολιτική σκακιέρα. Αυτή το άλλαζε στον ρου της ιστορίας. Κι αυτή το αλλάζει. Αργά και σταθερά σε πείσμα των οικονομικών υπερδυνάμεων. Στο χέρι δε των έξυπνων και τολμηρών πολιτικών υπερασπιστών της Ηθικής και των Αξιών είναι να αδράξουν την ευκαιρία και να οδηγήσουν τους λαούς τους στην πραγματική δημοκρατία και ευημερία.
Το καθολικό βίωμα του «σοκ» του ιού κάνει τους ανθρώπους αρχικά ανίσχυρους μπροστά στις άγνωστες δυνάμεις που προκαλούν δέος ακόμη και στους πλέον έμπειρους και εξειδικευμένους γιατρούς και λοιπούς επιστήμονες. Οι άνθρωποι κλείνονται στις φωλιές τους, μόνοι τους πολλές φορές, μακριά από τα υπόλοιπα μέλη των οικογενειών τους, και περιμένουν την ενημέρωση και το τέλος του «κακού». Οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, από τις τόσο ιδιαίτερες μεσογειακές ράτσες, μετά το ξεπέρασμα του αρχικού ξαφνιάσματος, του παραλυτικού φόβου και της ανημπόριας, στρέφονται αμέσως προς την προσφορά βοήθειας στον συνάνθρωπο. -Ιδιαίτερα οι Έλληνες γιατί είναι μια από τις αρετές του γονιδιώματος της ράτσας-. Από όποιο σκαλί κι αν βρίσκονται. Οπλίζονται με σθένος, ξεπερνούν τις δυνάμεις τους, τους εαυτούς τους, και δίνουν διαφυγή σε ό,τι μπορεί να τους παγιδεύει σε τραύματα και μικρότητες που υποβιβάζουν την ανθρώπινη υπόσταση. Τα αόρατα και ορατά δεσμά της πανίσχυρης ιδεολογίας του καπιταλισμού κλονίζονται. –Αν χαθούν οι άνθρωποι, τα πολλά και φτηνά εργατικά χέρια, πού θα βασιστεί η Οικονομία να μεγαλουργήσει;- Και μαζί με αυτά, ταράσσεται το κληροδότημα της ελεύθερης αγοράς.
Η πανανθρώπινη εμπειρία αυτού του φοβερού «σοκ» της πανδημίας απέδειξε, επέβαλε και επιβάλλει περισσότερη κρατική παρέμβαση και ανατροπή των όρων του καπιταλισμού της ελεύθερης αγοράς, των χρηματοοικονομικών εταιρειών, των παγκόσμιων οργανισμών, των λοιπών κανόνων της παγκοσμιοποίησης, το τέλος της οποίας μοιάζει πως αρχίζει δειλά δειλά να διαγράφεται στον ορίζοντα. -Η οικονομική ισότητα δεν μπορεί ποτέ να ηττηθεί οριστικά. Ηττάται μόνον πρόσκαιρα-. Η σπείρα των διεθνών επιχειρηματιών και δανειστών, έχει χάσει το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού, της ξαφνικής έκπληξης λόγω αμέσου γνώσης. Το κατακλυσμιαίο «σοκ» της πανδημίας συνοδεύεται από ευρύτατη πληροφόρηση. Τουλάχιστον στην πατρίδα μας, αλλά και στην Ευρώπη. Η πληροφόρηση, οι πολλές ώρες απομόνωσης, μελέτης και σκέψης, συμβάλλουν στην κατανόηση. Έτσι δεν υπάρχει περιθώριο εκμετάλλευσης του χάους και του αποπροσανατολισμού, προς εξυπηρέτηση συμφερόντων των διεθνών εταιρειών και οργανισμών με τα προσωπεία «θεραπειών-σοκ». Βέβαια, η λογική προστάζει πως θα κάνουν κάποιους σχεδιασμούς βάσει των δικών τους επιδιώξεων. Όμως κάποιες κοινωνίες δείχνουν αρκετά συμπαγείς, διατηρούν συλλογική ανάμνηση του επώδυνου παρελθόντος τους από τις «θεραπείες-σοκ», αποδείχθηκαν ανθεκτικές στα αποτελέσματα τους –όπως η πατρίδα μας -, κι έμπειρες, έχουν «επικίνδυνη», για τους αντιδημοκρατικούς διεθνείς κυρίαρχους, Ιστορία, ενώ μπορούν να αντιδράσουν ώριμα, φυσικά κάτω από μια σωστή, δημοκρατική και το ίδιο ώριμη, αποφασιστική και έμπειρη εκτελεστική εξουσία. Άλλωστε, η χρήση του εκφοβισμού καταπιέζει την ελευθερία μόνο προσωρινά.
Η ιστορία κατέδειξε πως ο 18ος αιώνας έληξε με το τέλος της Δημοκρατίας της Βενετίας, ο 19ος με το τέλος της αποικιακής εξάπλωσης της Γαλλίας, ο 20ος σήμανε τη εξάλειψη της βρετανικής αυτοκρατορικής κυριαρχίας ανά τον κόσμο. Ο 21ος μήπως προετοιμάζεται να συνδεθεί με το τέλος της αχαλίνωτης παγκοσμιοποίησης και των υπερδυνατών πλοκαμιών της, των μάχιμων ιδεολόγων-σταυροφόρων της αειφόρου ανάπτυξης και αχαλίνωτης ελεύθερης οικονομίας που έχει καταστρατηγήσει τη δημοκρατία, των αυταρχικών, αδιάλλακτων, αδύναμων και διαταραγμένων πολιτικών ηγετών-πιονιών, των πανίσχυρων εταιριών–περιβόητων «φιλανθρωπικών και φιλοπεριβαλλοντικών ιδρυμάτων», οι πραγματικοί ιδιοκτήτες των οποίων κρύβονται πίσω από πολυκέφαλους λογιστικούς λαβυρίνθους;
Οι διεθνείς ισχυρότατοι οργανισμοί και επιχειρηματίες, οπλισμένοι ως διαστημικοί αστακοί, στάθηκαν ολόγυμνοι ως «βασιλείς» του παραμυθιού και φτωχοί ως οι «Άθλιοι» του Ουγκώ, μπροστά σε ένα απλό κι ευτελές υγειονομικό υλικό: στο χαρτί, τουαλέτας, κουζίνας, αλλά και στη χάρτινη μάσκα, αυτή που αξίζει ελάχιστα σεντς και που η πραγματική της αξία μετρά όμως όσο η ανθρώπινη ζωή –για όσους βέβαια την υπολογίζουν-. Ο Γολιάθ γονάτισε μπροστά στον Δαβίδ. Η παγκοσμιοποίηση ήρθε η ίδια σαν «σοκ» και χτύπησε τους δημιουργούς της και τους εφευρέτες των «θεραπειών-σοκ»: οι ΗΠΑ –κι όχι μόνον αυτές φυσικά-, για να φτηνύνουν το κόστος του χαρτιού, της μάσκας, μετέφεραν την κατασκευή στην απολυταρχική κομμουνιστική Κίνα των φτηνών μεροκάματων, της υψηλής τεχνολογίας και της ανύπαρκτης αξίας του ανθρώπου που σβήνει μαζεύοντας από σωρούς σκουπιδιών εξαρτήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών τα οποία ανακυκλώνει για να έχει κυριολεκτικά ένα κομμάτι ψωμί. Κι αυτό μέσα στις ακαθαρσίες και στο δηλητήριο. «Έτσι μόνο θα πάει μπροστά η ανάπτυξη, η οικονομία, η μεγάλη οικονομία της Δύσης».
Ο υπερκαταναλωτικός τρόπος ζωής αποτελεί τον πυρήνα του προβλήματος με την βιομηχανοποίηση ευρείας κλίμακας, με τις παγκόσμιες αγορές, τους διεθνείς δανειστές και τραπεζίτες, τους υπερεθνικούς οργανισμούς. Όλα αυτά έχουν αποδειχθεί και είναι ένα πρόσωπο: το Κακό. Κι η Κίνα, διαχρονική πηγή της πληθώρας των πανδημιών, αποτελεί ικανότατο και εκ των ουκ άνευ μέρος αυτής της αλυσίδας. Τώρα όμως που η Κίνα «αυτοκτόνησε» στην Ουχάν ως σκορπιός περικυκλωμένος από φωτιά, κι εξαφάνισε μυστηριωδώς –πώς άραγε;- σπουδαίες γηγενείς προσωπικότητες που μίλησαν για το δικό της κέντρο του ερέβους, έμειναν οι «βασιλείς» της Αμερικής και της ΕΕ, να δυσκολεύονται να αναπνεύσουν καθαρό αέρα σε πολυτελή νοσοκομεία στην Ν. Υόρκη, στο Λονδίνο, γιατί απλώς δεν είχαν μάσκες, γιατί δεν είχαν αναπνευστήρες, ενώ γερανοί στους δρόμους φόρτωναν –και φορτώνουν- σε ψυγεία άψυχα σώματα που φέρουν μόνον αριθμούς. Σαν τους κατάδικους στα ναζιστικά στρατόπεδα.
Και σε αυτόν τον Αιώνα του Χάους, ο διαρκώς παλινδρομών Τραμπ, θα στραφεί δικαστικά κατά της Κίνας ως αιτία της διάδοσης του κορωνοϊού, έρχεται σε φανερή ρήξη με τον ΠΟΥ του ΟΗΕ κόβοντάς του την επιδότηση και μέσω της ενέργειάς του αυτής με το παγκόσμιο καρτέλ της υγείας και τον «φιλάνθρωπο» και «σοφό» της Microsoft Μπιλ Γκέϊτς που κατέχει το 25% της Ecoland, εταιρείας κολοσσού, που δραστηριοποιείται στην υγεία και έχει άμεση σχέση με τον ΠΟΥ. Από την άλλη ο αμερικανός Πρόεδρος διατάζει φασιστικά, ενεργών ως σε πολεμική περίοδο, εταιρείες της παγκοσμιοποίησης να κατασκευάσουν μάσκες και αναπνευστήρες «Donald J. Trump. General Motors MUST immediately open their stupidly abandoned Lordstown plant in Ohio, or some other plant, and START MAKING VENTILATORS, NOW!!!!!! FORD, GET GOING ON VENTILATORS, FAST!!!!!!».
Αν αυτά δεν είναι αντισυμβατικά κομμάτια ελληνομυθολογικής Τιτανομαχίας, τότε τι μπορεί να είναι;
Κι επειδή η Φύση έχει καταδείξει πως στο τέλος αυτή πάντα υπερισχύει, μήπως αυτό που ζούμε είναι η αρχή του τέλους της …ανόθευτης και άσπιλης εκδοχής του καπιταλισμού που θα συνεπάρει στην δική του εδεμιαία Πτώση, τους γεννήτορές του οπαδούς της αέναης οικονομικής μεγέθυνσης με τα «σοκ» και τις «θεραπείες»;
Αναρωτιέμαι μήπως η Σκύλλα στραφεί ενάντια στη Χάρυβδη; Μήπως ζήσουμε ξεθεμελιώματα κολοσσών; Συγκρούσεις ασύλληπτες και δίκες ιστορικές; Φυλακίσεις προσώπων «ευυπόληπτων» της αχανούς παγκόσμιας κοινότητας; Μήπως η Ελλάδα μας μαζέψει από τους 32 ανέμους τα παιδιά της, αυτά τα σπουδαία μυαλά; Μήπως γεννήσει από την στάχτη της την παραγωγή της, έστω κι αν αυτό στοιχίσει σε όλους μας κάποιους μήνες ισχυρών κλυδωνισμών και δοκιμασίας ποικιλότατων αντοχών; Μήπως ζούμε στιγμές ιστορικές κλεισμένοι μέσα στους τέσσαρους τοίχους των σπιτιών μας και δεν το έχουμε πολυκαταλάβει;
Η Ευρώπη της απογοήτευσης
Κι ενώ αυτά συμβαίνουν στην πρωτεύουσα του … πολιτισμένου και άκρως αναπτυγμένου δυτικού υπερκαταναλωτικού κόσμου, η Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει εγκλωβιστεί σε νοοτροπίες και ιδεολογήματα του ζοφερού και αιματοβαμμένου παρελθόντος της. Ανίκανη να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, στην μια από τις τρεις, ως τρανώς διακηρύσσει, βασικότατες αρχές της, στην αλληλεγγύη, περιορίστηκε στα εθνικά σύνορα της Γερμανίας. Εκεί, μαζί με τους σκληρούς δορυφόρους-μαριονέτες της, προσέφερε με … πόνο ψυχής 70 κρεβάτια στους ψυχορραγούντες Ιταλούς, άρνηση στους τραγικούς Ισπανούς, κι ένα στεγανό κλείσιμο πόρτας στους υπόλοιπους που είχαν την τόλμη, έστω και πρόσκαιρα, να ζητήσουν την αυτονόητη ανθρωπιστική βοήθεια από την Ευρώπη που ιστορικά βασίζεται και ιδρύθηκε επάνω στις διανθρώπινες ελληνικές αρχές και αξίες, αυτές που εσκεμμένα φρόντισε η προτεσταντική Ηθική, η μήτρα αυτή του καπιταλισμού, να καταχωνιάσει και να αναδείξει την απαξίωση της συλλογικής δράσης, την ισοπεδωτική και απάνθρωπη λογική της λιτότητας , των υλιστικών αξιών και της ακραίας ιδιοτέλειας. Ποιος μπορεί τώρα να καθίσει δίπλα σε ποιον και να τον εμπιστευθεί; Ποιος μπορεί τώρα να μιλήσει σε ποιον και να τον καταλάβει; Ποιες κοινές αξίες μπορεί πλέον να ενώνουν ποιους, αν αυτές δεν είναι ΑΥΣΤΗΡΑ μόνον ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ φύσεως; Οι ευρωπαίοι πολιτικοί της γερμανικής σπείρας δεν έχουν μήτε ήθος, μήτε αξίες κι ως εκ τούτου ΚΑΜΜΙΑ προοπτική να οδηγήσουν τα κράτη στην υποσχεθείσα και υπογραφείσα από όλους ευημερία και δικαιοσύνη. Υπό τις συνθήκες του πολύπλευρου «σοκ» που δημιούργησε η πανδημία, και της κατάλυσης του ψεύτικου κόσμου της δυτικοτραφούς κατανάλωσης και των προπαγανδιστικών εγχειρημάτων, εύκολα αποκήρυξε ο γνωστός Άξονας –ευρωπαϊκή εκδοχή του Κακού, τα ανθρωπιστικά ιδεώδη, αυτά που προσκυνά κάθε νοήμον, ελεύθερο και δημοκρατικό ον και έδειξε, για άλλη μια φορά πόσο άξια λύπησης και περιφρόνησης είναι η Γερμανία και οι λακέδες της.
Η ΕΕ των απατηλών ονείρων έσβησε. Κι αν όχι τώρα ολοσχερώς, σίγουρα έχει καταγραφεί στην μνήμη, η αντι-ευρωπαϊκή συμπεριφορά του ιοβόλου συγκαιρινού Άξονα. Θα μπορούσε κάλλιστα η ευρωπαϊκή οικονομία, ως δημοκρατική ελεύθερη αγορά προϊόντων που σέβεται και στηρίζει ισάξια όλους όσοι μετέχουν ως μονάδες στον ιδιωτικό τομέα, αλλά και ως συνεταιριστικά corpora, να συνυπάρχει με ανάπτυξη δημόσιων υποδομών, δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, κράτος κοινωνικής πρόνοιας, δημόσια παιδεία, καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, δημόσια χρηματοδότηση του πολιτισμού, και ολιστική ανάπτυξη κομβικών τομέων οικονομίας όπως του αγροτικού με τέτοιο τρόπο, ώστε κάθε κράτος να προβάλλει και να προωθεί όλα τα προϊόντα που παράγει, χωρίς αποκλεισμούς κι ανεξάρτητα από τις τιμές των παγκόσμιων αγορών. Με δυο λόγια, γαλήνη και δημοκρατία στην καθημερινή ζωή του ευρωπαίου πολίτη, σεβασμό προς κάθε λαό που απαρτίζει την μεγάλη αυτή γεωγραφική ενότητα, εκτίμηση στις ιδιαιτερότητές του και ισότιμη στήριξη των ιστορικών τομέων ανάπτυξης και διαφοροποίησής του από τους άλλους γείτονες – αδελφούς λαούς, ενώ τα κρατικά έσοδα να χρησιμοποιούνται για βελτίωση συνθηκών ζωής ώστε να απορροφώνται οι κραδασμοί των τυχόν κλυδωνισμών. Όμως αυτά όλα, ως φαίνεται, θα μπορούσαν να είναι –και θα πρέπει να ήταν- ιδεολογήματα των πρωτοπόρων της γέννησης της ενιαίας Ευρώπης, της κοινωνικής, πολιτικής και πολιτισμικής ένωσης, και έτσι, να χάθηκαν μαζί τους. Οι σημερινοί εταίροι στέκουν απόμακροι, αδιάφοροι, και πολλές φορές ύπουλοι και εχθρικοί –όπως στα θέματα του μεταναστευτικού-. –Εμείς, οι Έλληνες, έχουμε νοιώσει δραματικά τις διαθέσεις τους, γεγονός που έχει καταγράψει η Ιστορία και δεν ξεχνιέται. Ίσως ήρθε ο καιρός να αισθανθούν αυτήν την ανάσα κι οι άλλοι λαοί-. Οι εταίροι μας, με αφορμή την πανδημία, κατόρθωσαν για άλλη μια φορά, αλλά τόσο ωμά φανερή, να εξανεμίσουν την συνεργασία και να αυξήσουν κατακόρυφα τον ανταγωνισμό και την ανέγερση τειχών. Έτσι όμως κατόρθωσαν εν αγνοία τους να αρωματίσουν τους καιρούς με γνήσιο πατριωτισμό, με εθνισμό. Έντονα. Αλλά χρειάζεται προσοχή καθώς στις σκοτεινές γωνίες καιροφυλακτεί πάντα η «ιδιαίτερη λαϊκή οργή», αυτή που βρίσκει διεξόδους έκφρασης στον εθνικισμό, στον φασισμό, στη δικτατορία, στη βία, στις κραυγές, στον εκφοβισμό.
Αν αυτό δεν είναι το τέλος της Ενωμένης Ευρώπης της αλληλεγγύης, της ισοτιμίας και της σύγκλισης της ευημερίας, τότε τι μπορεί να είναι;
Αν αυτό δεν είναι η νίκη και η επαναφορά του Εθνικού Κράτους, των εθνοτήτων και των πατρίδων, τότε τι είναι;
Η διαφορά των καταβολών και των κοσμοαντιλήψεων των ευρωπαϊκών λαών, των αξιών, των προτεραιοτήτων, δεν είναι δυνατόν να γεφυρωθεί και δεν θα γεφυρωθεί ποτέ.
…και η Ελλάδα της ελπίδας και της Β΄ Αναγέννησης
Η διαφήμιση της Πολιτικής Προστασίας, αυτή που συνοδεύεται από «Το περιβόλι του τρελλού» του Σαββόπουλου, τρέχει στο είναι μου και με ανατριχιάζει σύγκορμα. Μεταφέρω το εμπνευσμένο κομμάτι που μας σηκώνει και μας εμψυχώνει: «Κοίτα τους ανθρώπους… Κοίτα τον διπλανό σου… Ενωμένοι κάνουμε πάντα το καλύτερο. Και όταν τελειώσουν όλα αυτά -και θα τελειώσουν- ίσως να μην τα θυμόμαστε μόνο σαν μια κακή στιγμή, αλλά σαν την ημέρα που είπαμε: ‘Κοίτα πόσο καλοί μπορούμε να είμαστε’. Και τότε ίσως όλοι να έχουν κάτι να μάθουν για εμάς. Από εμάς. Τους Έλληνες».
Εύχομαι, το κείμενο αυτό να το πραγματοποιήσουν μέχρι τέλος μεγαλόπνευστοι πολιτικοί μας. Και καθώς η Ιστορία έχει χρόνια μπόλικα να μιλήσει για ήρωες πολιτικούς, αυτούς, τους εμπνευσμένους, θα τους γράψει με χρυσά γράμματα. Πράγματι. Μπορούμε να βγούμε καλύτεροι. Και νικητές. Όλοι μαζί. Αυτό το «σοκ» της πανδημίας είναι η ΜΕΓΑΛΗ μας ΕΥΚΑΙΡΙΑ, η κατά-δική μας «θεραπεία-σοκ», η σωστή ώρα, ο ανατρεπτικός καταλύτης για να οικοδομήσουμε το ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΥΡΙΟ. Εμείς οι Έλληνες της αγάπης και της αλληλεγγύης, του αλτρουισμού, της γενναιοδωρίας, της δημοκρατίας και των διαιώνιων αγώνων για ελευθερία, του κόμπου στον λαιμό και των δακρύων της περηφάνειας της συνειδητοποίησης του μεγαλείου της Ιστορίας μας και της διαφορετικότητας.
https://www.youtube.com/watch?time_continue=23&v=WOBiOeS02pk&feature=emb_logo
Ευρυδίκη Λειβαδά
Εικών: Έργο του GustaveCourbet(1843-1845)s
