Ο Ανδρέας Λασκαράτος δεν μπόρεσε «να κατανοήσει» τη δύναμη και την τελετουργία των εθίμων, ιδίως της Μεγάλης Εβδομάδας και της Λαμπρής. Πίστευε πως, τού να λατρεύει κανείς το Θεό δεν χρειάζεται καμμιά «δραματοποίηση» , καμμιά εθιμική πράξη. Βέβαια, ταυτίζει το καθαρόν εθιμικόν τρόπο με τον εκκλησιαστικό τελετουργικό, που γίνεται ως αναπαράσταση των γεγονότων του μαρτυρίου του Χριστού τη Μεγάλη Εβδομάδα. Γι αυτές του τις θέσεις, οι οποίες δεν δείχνουν να είχε αθεΐα, κατηγορήθηκε πως ήταν επηρεασμένος από τη γυναίκα του και τον προτεσταντισμός. Κατά τη γνώμη μου δεν υπήρξε τέτοιος επηρεασμός ούτε από τη γυναίκα του ούτε από καμμιά προτεσταντική γραμμή. Το θέμα – πρόβλημα Λασκαράτος είναι πολύ μεγάλο, σοβαρό και σηκώνει πολλή συζήτηση.
Κρύβει έναν παράξενον ορθολογισμό ο μεγάλος Λασκαράτος, «με μια λογική αχόρταγη που τα θέλει όλα δικά της και δεν σηκώνει τίποτε στο σπαθί της». Αυτή η λογική έχει βάση και κρύβει κάποιες κοινές άβολες αλήθειες που θέλουν κατάλληλη και καθαρή-αντικειμενική προσέγγιση μελέτης. Πολλοί που δεν μπορούν να προσεγγίσουν τη νοοτροπία του Λασκαράτου, τον απορρίπτουν και ασύστολα τον κατηγορούν, ξεχνώντας πως ο Λασκαράτος ήταν και στέκεται ως μια προσωπικότητα στοχαστική του 19ου αιώνα , με δική του πρωτοποριακή δράση και γραμμή, που ωφέλησε, ακόμη και μέσα από τα λάθη της, το κοινωνικό σύνολο και την αφύπνισή του…
Την ίδια γραμμή με τον Λασκαράτο είχαν και άλλοι, ακόμη και «ιερωμένοι» κατά τον 4ον αιώνα, καθώς και παρόμοιες θέσεις βρίσκουμε στο έργο «Ελληνική Νομαρχία», που φυσικά «έχει» μια γαλλική επίδραση σκέψης.
Ακολουθεί ένα κείμενο του Ανδρέα Λασκαράτου με τίτλο «Τα Έθιμά μας» που δεν έχει συμπεριληφθεί στα Άπαντα του που επιμελήθηκε ο Παπαγεωργίου. Προέρχεται από την Κεφαλονίτικη Εφημερίδα «Σφήκα» 9 αρ. φυλ. 75, 27/ 4/1869.
Παρόλα ταύτα στο κείμενό του ο Λασκαράτος δίνει την πραγματική εικόνα της εποχής του για πως γιόρταζαν τη Λαμπρή, σχολιάζοντας την όλη υπερβολική κατάσταση που γινόταν στην Ανάσταση του Χριστού με τα ατελείωτα σμπάρα κατά τον 19ον αιώνα.
Πρόκειται για κείμενο εξαιρετικό για τις λαογραφικές και κοινωνικές καταστάσεις μιας εποχής, μιας κοινωνίας καταπιεσμένης ταξικά και δυναστικά από τους Άγγλους, που τα μέλη της έβρισκαν τρόπο έκφρασης μέσα στον εθιμικό κύκλο της ζωής και της θρησκείας μας. Ωστόσο, μας δένει τους σημερινούς «σμπαρορίχτες» της Ανάστασης με κείνα τα χρόνια, βλέποντας ότι αποτελούμε τη συνέχεια των πράξεων του ιδίου λαού που στέκεται με σεβασμό στη θρησκεία του.
Η αντιγραφή του κειμένου από την Εφημερίδα «Σφήκα» 9 αρ. φυλ. 75, 27/ 4/1869 για τον ηλεκτρονικό τύπο έγινε από τον Γεράσιμο Γαλανό.
ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΜΑΣ
Ανδρέα Λασκαράτου
Τα ήθη μας και τα έθιμά μας είναι φανερή αντίφασιν με τα ευπρεπή μας φορέματα, με τα λαμπρά μας οικήματα και με ίσως κάθε άλλο υλικό μέρος της κοινωνίας μας.
Ο ύστερος όχλος των ύστερων χυδαίων μας, όστις έλαβε τώρα ύστερα το τιμόνι του Κράτους μας και πηγαίνει το καράβι μας ίσια
πάνου στο βράχο, είχε πάει πρωτύτερα και το τιμόνι της εκκλησίας μας. Ελάτε ξένοι να ιδείτε πως εκατάντησε η θρησκεία μας!…
Ελάτε ξένοι να ιδείτε πως εορτάζουμε τη Λαμπρή μας. Μεγάλο Σάββατο, Λαμπρή και Ναι Δευτέρα, τρεις ημέρες αράδα, θέλει ιδείτε τους χυδαίους μικρούς μεγάλους, σαν έξω φρενών, να γυρίζουν στους δρόμους αρματωμένοι με πιστόλες και κάποιοι με τουφέκια και με τρομπόνια, να γιομίζουνε και να ρίχνουνε σμπάρα σα σ’ επανάσταση!
Ένας ανήξερος από τούτη τη βαρβαρότητα ήθελε νομίσει να βρίσκεται μέσα σε μίαν κοινωνίαν από τρελούς!… Έτσι στο τέλος της βαρβάρου τούτης παραφροσύνης μαθαίνουμε πάντα πόσα και ποία τα δυστυχήματα. Ενός έσπασε η πιστόλα και του έκοψε τα δάχτυλα! Αλλουνού η πιστόλα εσμπαράρισε μέσα στο βρακί του και του εξέσκλισε το πλευρό του! Άλλος τραβώντας άσκεφτα μεσ’ στους ανθρώπους εσκότωσ’ ένα παιδί… Και πάει λέοντας.
Ανάμεσα σε τούτους τους πιστολοφόρους και τρομπονοφόρους το Μεγάλο Σάββατο θελ’ ιδείτε και μαχαιροφόρους, οι οποίοι διατρέχουν όλους τους δρόμους φωνάζοντες “ποιος έχει αρνιά για σφάξιμο” με το μαχαίρι στο χέρι τους και δέρματα ακόμη ζεστά, από άλλα αρνιά που εσφάξανε, τούτη όντας η πληρωμή τους. Η θεωρία των ανθρώπων τούτων είναι ανάλογη με το έργον τους αληθινοί σφάχτες, είναι άπαστροι, ματωμένοι, σιχαντεροί και φρικώδεις.
Τούτες τες τρεις ημέρες. Ημέρες φρενοβλαβείας δια τον Τόπον, κάθε φρόνιμος οικογενειάρχης κλειέται στο σπίτι του, για να βαστά κλεισμένα τα παιδιά του, μην έβγουν έξω και του συνέβη σ’ εδαυτά κανένα δυστύχημα. Και τούτη είναι η Λαμπρή μας!… Και εορτάζεται έτσι η θυσία Εκείνου, που έχυσε το αίμα του απάνου στο σταυρό συμβουλεύοντας την θρησκείαν της ειρήνης και της αγάπης, την λατρείαν της Θεότητος εν πνεύματι και αληθεία, την πάυσιν της βαρβαρότητος, την φώτισην και την ηθικοποίησιν των λαών!…
Οποίον θυσίαν εματαιώσαμε!…
