Ξαναδημοσιεύω την παλιά ανάρτηση, λόγω της Εθνικής Επετείου, αλλά και που στην Αθήνα, στις 20 Μαρτίου 2024, έγινε η παρουσίαση της όπερας του Νικολάου Τζανή – Μεταξά, με τίτλο «Μάρκος Μπότσαρης».
1ο μέρος
ΗΤΑΝΕ 1930, που από την Ελληνική τότε Κυβέρνηση απεφάσισε πως πρέπει να εορταστεί πανελλαδικά η Εθνική Ανεξαρτησία. Λίγο πολύ σε πολλά μέρη του νησιού μας πραγματοποιήθηκαν εκδηλώσεις, ιδίως τιμητικές θεατρικές παραστάσεις, αφιερωμένες στους Ήρωες του’ 21, απαγγελίες ποιημάτων, και τραγούδια επαναστατικά του Αγώνα των Ελλήνων, τα οποία και απετέλεσαν τα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τρόπαια και λάβαρα λευτεριάς της Ελληνικής αγωνιστικής ψυχής
Οι εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν στο νησί μας ήταν από τις σχολικές μονάδες και στηρίζονταν από τις τότε Κοινότητες και από Πολιτιστικούς τοπικούς Συλλόγους και Σωματεία.
Δυο Ληξουριώτες ικανοί στο γράψιμο και στην πολιτιστική δράση, ο σπουδαίος δημοδιδάσκαλος Δ. Γερουλάνος, μετέπειτα επιθεωρητής εκπαίδευσης και ο οικοδιδάσκαλος, 
λόγιος και τηλεγραφητής Σπύρος Σκηνιωτάτος, στήριξαν την κυβερνητική απόφαση, «την άνοιξαν» προς το λαό της Αγίας Ευφημίας, βρίσκοντας μεγάλη βοήθεια από τον τότε Κοινοτάρχη και τους κατοίκους της κωμόπολης και πραγματοποίησαν μια σπουδαία θεατρική παράσταση, η οποία άφησε ανεξίτηλο το στίγμα της στα θεατρικά δρώμενα του νησιού μας.
Η θεατρική παράσταση ήταν αφιερωμένη στον Μάρκο Μπότσαρη, τον αγνό και μεγάλο ήρωα του ‘ 21, πατριώτη με ήθος, που με την ηρωική στάση ζωής του ενέπνευσε πολλούς δημιουργούς, οι οποίοι τον ανέβασαν, στα Υψηλά της Αθανασίας.
Η παράσταση αρχικά παίχτηκε στο Δημοτικό Σχολείο της Αγίας Ευφημίας στις 25 Μαρτίου 1930 και για δεύτερη φορά στις 25 Μαΐου του ιδίου έτους στην πλατεία της κωμόπολης αυτής. Τους γυναικείους ρόλους τους έπαιξαν νεαροί μαθητές, πράγμα που συνέβαινε και στις ντάμες των αποκριάτικων δρώμενων προσεισμικά στην Κεφαλονιά…
Θέλοντας να ακριβολογήσω στα γεγονότα, μεταφέρω το δημοσιογραφικό κείμενο, όπως έχει από τον τύπο της εποχής και παρόλο που δημοσιεύτηκε με μεγάλη χρονική καθυστέρηση, επαινεί την σπουδαία αυτή καλλιτεχνική πατριωτική παράσταση. Διατηρώ την ορθογραφία ως έχει στο πρωτότυπο.
« Ο ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΜΑΣ ΑΝΕΞΑΡΤ.
ΕΝ ΑΓΙΑ ΕΥΦΗΜΙΑ
Εις την ώμορφην κωμόπολιν μας και εις την θαυμασίως δια θυρεών, σημαιών και αψίδων καλλιτεχνικώς διακεκοσμημένην πλατείαν της, εωρτάσθηκε την 25 παρελθόντος μηνός Μαΐου η Εκατονταετηρίς της Εθνικής ημών ανεξαρτησίας μετά μεγαλοπρεπείας και μεγάλου ενθουσιασμού, καθ’ ην επανελήφθη υπό του ερασιτεχνικού ομίλου της κωμοπόλεώς μας, το υπέροχον Εθνικόν δράμα «ο θάνατος του Μ. Μπότσαρη» το οποίον επαίχθη επιτυχώς και κατά την Εθνικήν Εορτήν της 25ης Μαρτίου. Δια την καλυτέραν δε επιτυχίαν της Εορτής εσχηματίσθη Επιτροπή αποτελουμένη εκ του Προέδρου της Κοινότητος κ. Ιω. Φερεντίνου ως πρόεδρου αυτής και εκ των κ.κ. Γεωργίου Μέλιου, Φωτίου Πουλάκη, Σταύρου Λειβαδά, Γεράσιμου Ποταμιάνου και Γεράσιμου Αμίτση ήτις μη φεισεισα χρημάτων και κόπων κατώρθωσε να παρουσιάση κατά την Εορτήν πρωτοφανή δια την νήσον μας έκπληξιν, υπό επόψιν τελείας αποδόσεως του έργου και τάξεως παρ’ όλην την συρροήν χιλιάδων λαού συναθροισθέντων εξ όλων των μερών της νήσου. Την Εορτήν ετίμησαν προσκληθέντες ο Νομάρχης μας κ Γεωργιάδης μετά του Διευθυντού της Νομαρχίας κ. Παπαδοπούλου μετά της κυρίας του, ο κ. Λιμενάρχης Αργοστολίου, ο κ. πρόεδρος των Πρωτοδικών και πλείστα άλλα έγκριτα μέλη της Κοινωνίας Αργοστολίου, ως και ο υποδιοικητής χωροφυλακής Σάμης κ. Θεοδοσάτος και πλείστοι άλλοι. Μετά την άφιξιν του κ. Νομάρχου εις τον οποίον προσεφέρθη υπό της χαριτωμένης μαθητρίας Χώνης Αντύπα, ωραιοτάτη ανθοδέσμη, ευχηθείσης εις αυτόν το «ώς ευ παρέστη» ήρχισε έναρξις της Εορτής, δι’ εμπνευσνόνου και μεστού πατριωτικής εννοίας λόγου εκφωνηθέντος υπό του Προέδρου της Κοιν. κ. Ι Φερεντίνου. Μετά ταύτα επηκολούθησε η εμφάνισις του Τουρκικού Στρατού με επικεφαλής έφιππον τον Πατσάν της Σκόρδας κ. Ν. Δημούλαν του οποίου η εμφάνισις προεκάλεσε τον θαυμασμόν. Ηκολούθη ο χότζας κ Χ. Δημούλας όστις επιτυχέστατα έπαιξε τον ρόλον του ο αξιωματικός Καραμεϊμέτης κ Χ. Μακρής και ο λοιπός στράτος. Κατόπιν υπό του φουστανελλοφόρου μικρού μαθητού του ενταύθα Δημοτικού σχολείον Σ. Μαρίνη απηγγέλθη πατριωτικότατον ποίημα προς την σημαίαν, καταχειροκροτηθέντος δια την θαυμάσιαν απαγγελίαν.
Επηκολούθησιν η εμφάνησις των Ελλήνων με επικεφαλής τον ήρωα και όστις δικαίως κατεχειροκρτήθη. Ηκολούθον ο γραμματεύς του ήρωός κ. Ν. Δρακόπουλος και οι λοιποί οπαδοί του Μπότσαρη Σ. Μακρής, Π. Βαλιανάτος, Α Μακρής Κατσικογιάνης, Ν. Θωμάς, Γ. Ππαδάτος και Χ. Χλωρός. Την σύζυγον δε και την αδελφήν του ήρωός υπεδύθησαν οι νεαροί μαθηταί Α. Μακρής και Σ. Πυλάδης τον δε ψυχογιόν ο Λ. Λειβαδάς. Κατά την μάχην δε καθ’ ήν εφονεύθη ο ήρως Μ. Μπότσαρης το θέαμα ήτο μεγαλοπρεπές και φαντασμαγορικόν, συναφθείσης εις τους απέναντι λόφους. Κατά τα διαλείμματα δε του έργου απηγγέλθη υπό της μαθητρίας Π. Φραγκησκάτου το συγκινητικώτατον ποίημα «η σκλάβα πόλη» καταχειροκροτησθείσα και συγκινήσασα τους θεατάς.
Επήσης υπό του μαθητού Μαρίνη απηγγέλθη πολεμικόν θούριον (στοιχουργηθέν υπό του ενταύθα τηλεγραφητού κ. Σκηνιωτάτου). Κατά δε το τέλος του δράματος απηγγέλθη υπό της μαθητρίας Χώνης Αντύπα ενδεδυμένης στολής αρχαίας Ελληνίδας το συγκινητικώτατον ποίημα «προς τας ψυχάς των ηρώων».
Όλαι δε αι χιλιάδες των θεατών συνεκινήθηκαν καταχειροκροτήσασαι αυτήν δια την θαυμασίαν απαγγελίαν της και ωραίαν εμφάνισίν της. Εν τέλει δε έληξε η ωραία αυτή πατριωτική Εορτή εν μέσω του Εθνικού μας Ύμνου, αναχωρησάντων των επισήμων και του πλήθους.
Αξία παντός επαίνου και συγχαρητηρίων είναι η διοργάνοτική επιτροπή καθώς και οι φιλοπρόοδοι δάσκαλοι μας δις Μ. Δενδρινού και κ. Δ Φερουλάνος, εις τους οποίους αξίζει ένα μεγάλο εύγε δια την τελείαν προπαρασκευήν των μαθητών των οίτινες απήγγειλαν , ιδιαιτέρως δε ο κ. Γερουλάνος δια τας προσφερθείσας λοιπάς υπηρεσίας του εις την διοργανωτικήν Επιτροπήν.
«Ένας»
Θα ακολουθήσει επί του θέματος και 2ο μέρος με άγνωστα κείμενα της παράστασης.
Πηγές:
- Εφημερ. « ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ», Αργοστόλι 2 Αυγούστου
1930, αρ. φυλ. 74, σελ 2.
- Αρχείο Γεράσιμου Σωτ. Γαλανού, Φάκελος 8, (Προγράμματα, θεατρικά έργα, εφημερίδες, φωτογραφίες, χειρόγραφες σημειώσεις… αφορώντας την Κεφαλληνιακήν Εκπαίδευσην).
Ο Νικόλαος Τζανής – Μεταξάς και το πρώτο ολοκληρωμένο ελληνικό μελοδράματος (1854) που βασίζεται σε νεοελληνική θεματολογία και συγκεκριμένα στον ήρωα της Ελληνικής Επανάστασης, Μάρκο Μπότσαρη.
Ο Δρ. Αθανάσιος Τρικούπης, Αναπληρωτής Καθηγητής και Κοσμήτωρ της Σχολής Μουσικών Σπουδών Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων μας ενημερώνει, ποια η σχέση του μουσουργού Νικολάου Τζανή- Μεταξά με τον Μάρκο Μπότσαρη, στο εισαγωγικό κείμενο της έκδοσης της ομώνυμης όπερας του Κεφαλονίτη ριζοσπάστη μουσικοσυνθέτη και μαέστρου, Μεταξά.
«Ο συνθέτης του έργου, Κεφαλλήνας μουσουργός, Νικόλαος Μεταξάς Τζανής (1824-1907), ανήκει στους δημιουργούς της πρώτης γενιάς μετά την επανάσταση του 1821 και μάλιστα ανατράφηκε δίπλα σε κορυφαία στελέχη της. Από την οικογένειά του αναδείχθηκαν σημαντικά μέλη της Φιλικής Εταιρείας, όπως ο Μαρίνος Μεταξάς και ο αδελφός του, Κωνσταντίνος, που πρωτοστάτησε στη Μάχη του Λάλα. Ο αδερφός της μητέρας του, Γεράσιμος Φωκάς (1788-1829), μυηθείς στη Φιλική Εταιρεία, στρατολόγησε με δικές του δαπάνες σώμα Κεφαλλήνων με το οποίο συμμετείχε σε διάφορες μάχες στην Επανάσταση του 1821. Ο αδερφός του πεθερού του, Δημήτριος Κοργιαλένιος (1775-1861), επίσης μέλος της Φιλικής Εταιρείας, έσωσε τον κρατούμενο από τον Αλή Πασά ανιψιό του Μάρκου Μπότσαρη, Γεώργιο, μεταφέροντας τον στα Επτάνησα και παραδίδοντάς τον στην οικογένειά του. Διατηρούσε μάλιστα αλληλογραφία με τον Μάρκο Μπότσαρη μέχρι τον θάνατο του τελευταίου. Συνεπώς, δεν είναι τυχαίο ότι το μεγαλύτερο και περισσότερων αξιώσεων έργο του μουσουργού, το μοναδικό του μελόδραμα, φέρει τον τίτλο Marco Bozzaris και εξυμνεί τον ήρωα Σουλιώτη οπλαρχηγό.
2ο μέρος
Αγία Ευφημία Πυλάρου Κεφαλληνίας
Η μεγάλη θεατρική παράσταση στις 25-3-1930 και 25-5-1930
Δύο Ληξουριώτες οι καθοριστικοί συντελεστές της παράστασης…
Συνεχίζοντας την αναφορά μου για την σπουδαία θεατρική παράσταση «Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη» του Θεόδωρου Αλκαίου, που παίχτηκε με πολλή επιτυχία, στις γιορτές της Εκατονταετηρίδα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, στην Αγία Ευφημία της Πυλάρου, στις 25-3-1930 και στις 25-5-1930, φανερώνω, σύμφωνα με το αρχειακό υλικό που έχω, τους δυο πρωταγωνιστές – καθοδηγητές αυτής της μεγάλης, για τα τότε θεατρικά καλλιτεχνικά δρώμενα, επιτυχίας στο νησί μας.
Ο πρώτος και ο βασικός υποκινητής για να παιχτεί το έργο, ήταν ο δάσκαλος και μετέπειτα επιθεωρητής εκπαίδευσης, Δημήτριος Γερουλάνος από την Κοντογεννάδα. Τη χρονιά του 1930 ήταν διευθυντής στο Δημοτικό Σχολείο της Αγίας Ευφημίας, και αυτός, έπειτα από την Κυβερνητική απόφαση να παιχτούν έργα αφιερωμένα στους ήρωες της πατρίδας, ενεργοποίησε την τότε Κοινότητα, τους απλούς ανθρώπους της Αγίας Ευφημίας και τα παιδιά του σχολείου και πραγματοποίησαν το θεατρικό ανέβασμα του έργου, αφιερωμένο στον Μπότσαρη, που άφησε εποχή.
Ο δάσκαλος Δημήτριος Γερουλάνος ήταν οργανωτικός, και υπομονετικός, μα πάνω από όλα συνέλαβε και έπραξε το άνοιγμα προς τους κατοίκους της Κοινότητας, ζητώντας τη συμμετοχή τους, γιατί κατάλαβε πώς, μια τέτοια μεγάλη παράσταση απαιτήσεων, χρειάζεται συμμετοχή πολλών, μικρών και μεγάλων, και φυσικά το αποτέλεσμα τον δικαίωσε.
Οι εκθέσεις των τότε επιθεωρητών εξάρουν την υπομονή του, τις γνώσεις του και το μεράκι του, καθώς και τον τρόπο διδασκαλίας του, και που όλα αυτά, τον έφεραν σύντομα στη βαθμίδα του επιθεωρητή.
Η ιστορία της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Κεφαλληνίας του οφείλει το σπουδαίο άρθρο του – έκθεση- , που μας ενημερώνει για την πορεία της εκπαίδευσης στην Κεφαλληνίας εκείνα τα χρόνια.(Βλ. Σπυρίδων Σκηνιωτάτος, Παγκεφαλληνιακόν Ημερολόγιον, 1937, σ.σ.150-160, όπου άρθρο του Δημητρίου Γερουλάνου Η Δημοτική Εκπαίδευσις εν Κεφαλληνία κατά το Σχολικόν Έτος 1935-1936» .
Ο δεύτερος Ληξουριώτης ήταν ο λόγιος, οικοδιδάσκαλος και τηλεγραφητής, ο Σπύρος Σκηνιωτάτος από τα Δελλαπορτάτα της Παλικής. Εκδότης των Παγκεφαλληνιακών και Επτανησιακών Ημερολογίων, καθώς και ποιητικών συλλογών με πατριωτικά και συναισθηματικά ποιήματα της πένας του και του μυαλού του.
Η συμμετοχή του στην προαναφερθείσα παράσταση ήταν στη βοήθεια της εκμάθηση των θεατρικών ρόλων και στις απαγγελίες ποιημάτων των ερασιτεχνών ηθοποιών, καθώς απαγγέλθηκαν δυο πατριωτικά του ποιήματα κατά το έργο αυτό.
Ο Σκηνιωτάτος, κατά τη διδασκαλία του έργου στους ηθοποιούς, κατά την πρώτη παράσταση, στις 25-3-1930, κατάλαβε πως, δεν υπάρχει η σκηνή που ο Μπότσαρης σκίζει το χαρτί της αρχιστρατηγίας, που τού είχαν προτείνει κάποιοι άλλοι φίλοι αγωνιστές της εποχής του. Ο Μπότσαρης έσκισε το χαρτί και είπε πως «το δίπλωμα» δεν κάνει τον στρατηγό, αλλά η μάχη ….
Το αποτέλεσμα ήταν κατά τη δεύτερη παράσταση του έργου, στις 25 Μαΐου 1930, να προσθέσει ο Σκηνιωτάτος, ένα δικό του κείμενο, ως μια μικρή θεατρική πράξη, μέσα στο βασικό έργο και να παιχτεί με επιτυχία.
Το συμπλήρωμα αυτό του θεατρικού λόγου, για τον Μάρκο Μπότσαρη είχε τον τίτλο «Ικετευτική πρόποση» και βρέθηκε στα κατάλοιπά του, το μεταφέρω δε όσο το δυνατόν στη σημερινή τυπογραφική ηλεκτρονική μορφή.
Ικετευτική πρόποση
Μάρκου Μπότσαρη
«Γενναία Παλληκάρια μου, προπίνω στην υγειά σας
Κι’ απόκρυφα σας η ψυχή,
σαν ύστερή μου προσευχή,
τον Πλαστουργό παρακαλεί
ν’ απολυτρώσουνε την Φυλή
τα κοφτερά σπαθιά σας!…»
Στην ταπεινή μου τη φωνή σαν πλάστης και Θεός μου ,
ν’ ανοίξης οίκτου σου κρουνούς,
Για σκλαβωμένους Χριστιανούς,
που χύνουν δάκρυο πικρό
Τόσους αιώνες στο Σταυρό
της απονιάς του κόσμου!…»
ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑ ΤΟΥ ΜΑΡΚΟΥ ΜΠΟΤΣΑΡΗ
ΜΠΟΤΣΑΡΗΣ
Απρόσκλητος και αναπάντεχα παρουσιάστηκε στο Μάρκο Μπότσαρη ο Γραμματικός του και ο Μάρκος του λέγει:
Έτσι πρωί, Γραμματικέ, πως ήρτες; Τι συμβαίνει;!
Στο πρόσωπό σου φαίνεται χαρά ζωγραφισμένη…
γλήγορα μίλιε, λέγε μου, τι τρέχει; και τι ξέρεις;
για στρατηγούς μας και στρατό νέα, θαρρώ , μου φέρεις!…
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΣ
Άλλο δεν ξέρω να σου’ πω παρά πως κουρασμένος
από τα’ Ανάπλι ο Πανουργιάς ήρτε επιφορτισμένος
να σ’ ανταμώση, Μπότσαρη, να σου μιλήσ’ εκείνος
αυτοπροσώπως και κρυφά. Δεν ξέρω περί τίνος!…
ΜΠΟΤΣΑΡΗΣ
Αυτοπροσώπως και κρυφά θέλει κι’ ιδαιτέρως
να μου μιλήση;!… Μπάσε τον ! αφόβως κι’ ελεύθερως!…
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΣ (στον Πανουργιά)
Οπλαρχηγέ, παρακαλώ, περάστε…, σας προσμένει
μετά χαράς ο Μπότσαρης, να μάθη τι συμβαίνει!..
ΠΑΝΟΥΡΓΙΑΣ (στον Μπότσαρη)
Γεια και χαρά, σταυραητέ, λιοντάρι της Ηπείρου,
φτερά τους λόγους έκαμες, Μάρκο του Καλογήρου
στο Κούγκι, που σ’ εδίδαξε, πως Έθνος και Θρησκεία
μοιάζουνε γλάστρας λούλουδα σ’ ανεμοτρικυμία!…
Έτσι και μια’ πανάστασις, άνευ Αρχιστρατήγων,
θα μαραθή, θα συντριφτή, θα σβύση μετ’ ολίγων!
Για τούτο, Μάρκο, προσταχθείς υπό Μαυροκορδάτου
του Εθνικού Πρόεδρου μας, πατριώτου θερμοτάτου,
μετά μεγάλης μου χαράς ήρτα να σου μιλήσω
κι’ Αρχιστρατήγου το βαθμό να σου κοινοποιήσω,
προτού σβυστή κι η πυρκαγιά στη Δυτικήν Ελλάδα
τώρα, που κάμποι και βουνά ξανάψανε λαμπάδα!…
ΜΠΟΤΣΑΡΗΣ
Γεια σου, λεβέντη Πανουργιά κι οπλαρχηγέ γενναίε!…
Είναι καλές οι σκέψεις σου κι οι συμβουλές ωραίαι,
αλλά βαθμό και δίπλωμα ποτέ δε θα θελήσω
κι ικανώτερους από με του τίτλου να στερήσω
Κολοκοτρώνης, Πετμεζάς, Γκούρας, Καραϊσκάκης,
Αντρούτσος κι άλλοι οπλαρχηγοί διέπρεψαν πολλάκις !..
Διορισμός πρέπει σ’ αυτούς αφ’ την Κυβέρνησή μου,
εγώ θα πάρω το βαθμό, μόνο με το σπαθί μου!…
Κι’ έτσι, ποτέ δε θα δεχτώ το δίπλωμα της ‘ κείνο
κι Έριδος μήλο κόκκινο’ στους Αρχηγούς να γίνω.
Να σπείρω τη διχόνοια, τη ζήλια και το φτόνο,
ποτέ μου δεν το σκέφτηκα κι’ αυτό δε θέλω μόνο.
Δε δίνω’ γω στον Τύραννο ποτέ την ευκαιρία,
να σβύση το Βεζούδιο για μια τιτλοφορία.
Δε δίνω το δικαίωμα’ στον Κόσμο να φωνάζη,
πως με βαθμούς ο Μπότσαρης, τον Μπότσαρη ανταλλάζει!..
Ξεσχίζω και το έγγραφο κι όχι απ’ απειθαρχία
στην Εθνική Συνέλευσην ή κι άλλη μας αιτία.
Για τούτο σε παρακαλώ, με την επιστροφή σου,
«χαιρετισμούς’ στον Πρόεδρον εκ μέρους μου, θυμήσου,
κι’ ευχαριστίας μου θερμάς, καθώς κι’ ευγνωμοσύνη,
για την τιμή του μούκαμε και δίπλωμα μου δίνειν.
Και τελευτώντας να Του πης, πως αύριο πηγαίνω
στο Καρπενήσι και σπαθιά να στείλη’ κει προσμένω!…
ΠΑΝΟΥΡΓΙΑΣ
Μεγάλε και ‘ περήφανε Μπότσαρη ξακουσμένε,
στις υψηλές ιδέες σου και πεποιθήσεις μένε:..
Λέοντας είσαι στην ψυχή, κρατήρας ηφαιστείου,
γκρεμνοί, χαράδρες σ’ έζησαν και βράχοι του Σουλίου!..
Με το βυζί της σ’ έθρεψε μητέρα σκλαβωμένη!…
και Λευτεριά σε’ πότιζε, μ’ ελπίδα φοβισμένη!…
Και τώρα συ, για ‘ Λευτεριά, ζώστηκες το σπαθί σου!..
Οπλαρχηγέ, σ’ αφήνω ‘ γεια και νάν’ ο Θιός μαζύ σου!..
Αγία Ευφημία Πυλάρου 11-5-1930
Σημ. Ο τρίτος στίχος της προπόσεως’ σαν και προλέγει το θάνατο του Μπότσαρη.
